De Midden-Oostencollectie van UBL is gehuisvest in de Universiteitsbibliotheek. Daarnaast heeft de bibliotheek van het Nederlands Instituut voor het Nabije Ooosten (NINO) een collectie op dit gebied,  deze wordt echter sinds 2000 niet meer uitgebreid.

Het grootste deel van de collectie bevindt zich in het

gesloten magazijn van de Universiteitsbibliotheek en is uitleenbaar. Een naslagcollectie van onder andere woordenboeken, naslagwerken en veel tekstedities staat op de studiezaal en is niet uitleenbaar. De naslagcollectie is geordend op basis van de Library of Congress Classification. Materiaal op het gebied van Midden-Oostenstudies staat voornamelijk in de volgende rubrieken:

De Universiteitsbibliotheek heeft zelf weinig materiaal op het gebied van het oude Nabije Oosten. Materiaal op dit gebied, inclusief Egyptologie en Assyriologie, is te vinden in de bibliotheek van het NINO.

Het Midden-Oosten is een belangrijk onderzoeks- en onderwijsgebied aan de Universiteit Leiden, en UBL heeft een van de belangrijkste Midden-Oostencollecties in Nederland. Het zwaartepunt in de collectie ligt bij de klassieke Midden-Oosterse literatuur en taalkunde, maar andere onderwerpen zijn ook goed vertegenwoordigd. De collectievorming richt zich op de regio’s en talen die in Leiden onderwezen en onderzocht worden (de Arabische wereld, Turkije, de Perzisch-sprekende landen en Israël, met Arabisch, Turks, Perzisch en Hebreeuws), maar beperkt zich hier niet toe.

UBL heeft een zeer uitgebreide verzameling boeken in moderne Midden-Oosterse talen; met name in het Arabisch (meer dan 40.000), Perzisch (10.000), Turks (10.000) en Hebreeuws (8000). Overige talen, die niet in Leiden onderwezen worden, zijn op beperktere schaal aanwezig (o.a. Koerdisch, Amhaars, Neo-Aramees). In samenwerking met het Nederlands Instituut in Marokko (NIMAR) wordt gewerkt aan een collectie Berbertalige literatuur (Tamazight). Bij het zoeken naar materiaal in het Arabisch, Perzisch of Hebreeuws is het belangrijk om de juiste transcriptie te gebruiken in de catalogus.

Materiaal in en over klassieke talen in het Midden-Oosten wordt zo ruim mogelijk aangeschaft. Het zwaartepunt ligt bij Arabisch, Perzisch, Osmaans Turks, Bijbels en Rabbijns Hebreeuws en oude vormen van het Aramees, maar verder vallen alle Afro-Aziatische (waaronder Semitische), Indo-Iraanse en Turkse talen onder deze collectie. Assyriologie en Egyptologie valt echter onder de NINO-collectie, die op deze gebieden een van de uitgebreidste collecties van de wereld is.

Maak je gebruik van klassieke teksten, zoals klassieke Arabische geschiedschrijving, Perzische poëzie, het Oude Testament/Hebreeuwse Bijbel, of andere premoderne teksten, dan moet je je altijd bewust zijn van de editie die je gebruikt. Dit kan een manuscript zijn, maar in de meeste gevallen kies je voor een gedrukte of digitale editie. Vaak zijn er meerdere edities in omloop, die niet altijd van dezelfde kwaliteit zijn. Het streven is de beste edities zoveel mogelijk op de studiezaal in de Universiteitsbibliotheek te zetten, maar er kan geen garantie worden geboden dat de edities op de studiezaal de beste zijn.

De voorkeur heeft meestal een kritische editie van een tekst. Dit is een editie waarbij de editor verantwoording aflegt over de manier waarop hij of zij tot die editie is gekomen. Er wordt bijvoorbeeld vermeld welk manuscript is gebruikt en waarom. Als de oorspronkelijke tekst moeilijk te lezen is door een onduidelijk handschrift of een beschadiging wordt dit ook vermeld. Verder wordt een kritische editie vaak gemaakt op basis van meerdere manuscripten, waarbij de editor aangeeft wat de verschillen zijn tussen de gebruikte manuscripten in een kritisch apparaat. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen een diplomatieke editie, waarbij één betrouwbaar manuscript als uitgangspunt is genomen, en een eclectische editie, waarbij de editor zelf keuzes heeft gemaakt voor de meest betrouwbare tekst.

Als een kritische editie niet voorhanden is, kun je een niet-kritische editie gebruiken. Leg altijd verantwoording af over de editie die je gebruikt door de editor en uitgever van de editie te noemen.

Digitale edities

Een heel groot gedeelte van met name islamitische Arabische teksten is tegenwoordig eenvoudig online te vinden. De populairste systematische verzameling van islamitische teksten is al-Maktabah al-shāmilah. Dit is een website met een bijbehorend computerprogramma waarin alle courante Arabische islamitische teksten zijn opgenomen. Verder zijn er allerlei websites die andere teksten online aanbieden.

Helaas is het bij online gevonden teksten niet altijd duidelijk wat de herkomst ervan is. Vaak wordt alleen de tekst gegeven zonder informatie over de persoon die de editie gemaakt heeft, de gebruikte manuscripten of zijn of haar manier van werken. Het is daarom aan te raden om deze edities alleen te gebruiken voor het zoeken in teksten, en daarna alsnog de tekst in een betere editie te controleren en deze te gebruiken om ernaar te verwijzen of eruit te citeren. Geef in dat geval wel zo veel mogelijk rekenschap van de manier waarop je de teksten gevonden hebt.

In sommige gevallen is een wetenschappelijke digitale editie voorhanden. Dit kan een gedigitaliseerde (gescande) versie van een gedrukte editie zijn, maar soms ook een interactieve editie die speciaal voor het internet is gemaakt. Het loont vaak om via een algemene zoekmachine te zoeken op de naam van het werk, zowel in diverse mogelijke transcripties als in het oorspronkelijke schrift. Edities waarvan het auteursrecht is verstreken (70 jaar na de dood van de auteur of editor) zijn in veel gevallen te vinden op de website Internet Archive.

Papieren edities

De UBL probeert van alle klassieke teksten in het Arabisch, Perzisch, Turks, Hebreeuws, en andere Midden-Oosterse talen minimaal één goede editie aan te schaffen. De meerdelige edities van belangrijke klassieke teksten worden zoveel mogelijk op de studiezaal van de Universiteitsbibliotheek geplaatst.

Voor alle overige edities is het noodzakelijk om te zoeken in de catalogus. Let hierbij goed op:

• Gebruik de juiste transcriptie voor Arabisch, Perzisch, Hebreeuws en Osmaans Turks (zie de handleiding).
• Let op dat een werk onder verschillende varianten van de titel of naam van de auteur bekend kan zijn. تفسير الطبري is bijvoorbeeld ook bekend onder de naam جامع البيان عن تأويل القرآن.
• Neem contact op met de vakreferent als de editie onvindbaar is of lijkt. Soms lukt het toch om de editie te vinden. Als de gewenste editie niet aanwezig is, kan deze meestal worden aangeschaft.

Arabisch

Het woordenboek Arabisch-Engels (oorspronkelijk Arabisch-Duits) van Hans Wehr is al decennialang het meest gebruikte woordenboek van het Arabisch naar een Europese taal in academische kringen. Hoewel het woordenboek bedoeld is voor het moderne Arabisch wordt het in de praktijk ook veel voor klassiek Arabisch gebruikt. Het woordenboek kenmerkt zich door de opname van zeer veel trefwoorden en veel definities. De grote hoeveelheid definities is een voordeel, omdat ook vrij zeldzame betekenissen zijn opgenomen. Het is echter tegelijkertijd een nadeel, omdat de definities niet in volgorde van frequentie zijn gegeven (meer informatie hierover). Vooral bij veel voorkomende woorden is dit een probleem. Het woordenboek is daardoor minder goed bruikbaar voor beginners. Er zijn meerdere exemplaren van het woordenboek van Hans Wehr in de studiezaal in de Universiteitsbibliotheek. Een online versie is beschikbaar op Ejtaal.net.

De set woordenboeken van Jan Hoogland en anderen (Nederlands-Arabisch en Arabisch-Nederlands) behoren tot de beste woordenboeken Arabisch wereldwijd. Een groot voordeel van deze woordenboeken is dat ze gebaseerd zijn op een corpus van Arabische teksten, waardoor zowel de gekozen lemma’s als de gegeven definities overeenkomen met het daadwerkelijke gebruik van de taal in de praktijk. Het woordenboek Arabisch-Nederlands is bij uitstek geschikt voor het lezen of vertalen van moderne teksten, zoals nieuwsberichten, romans en academische teksten. Deze woordenboeken bieden echter minder trefwoorden dan Hans Wehr, waardoor het soms nodig is om dit woordenboek in tweede instantie te raadplegen. Er zijn twee exemplaren van deze set beschikbaar op de studiezaal van de Universiteitsbibliotheek. Helaas is er geen digitale versie van beschikbaar.

Een vergelijkbare set woordenboeken is uitgegeven door Oxford University Press. Het deel Arabisch-Engels hiervan is gebaseerd op het deel Arabisch-Nederlands van Jan Hoogland. Deze woordenboeken staan op de studiezaal, maar zijn ook elektronisch te raadplegen.

Voor klassiek Arabisch, en in sommige gevallen ook voor moderne teksten, zal Hans Wehr niet in alle gevallen toereikend zijn. In dit geval biedt het beroemde meerdelige woordenboek Edward William Lane een uitkomst, net als het klassieke Arabisch-Arabische woordenboek Lisān al-‘Arab. Deze woordenboeken staan op de studiezaal, maar zijn ook online beschikbaar via Ejtaal.net.

Informatie voor Perzisch, Turks, Hebreeuws en Aramees volgt nog.

Academische tijdschriften uit het Midden-Oosten

In tegenstelling tot de meeste Europese en Amerikaanse academische tijdschriften is het in veel Midden-Oosterse landen tegenwoordig gebruikelijk vrijwel alle academische tijdschriften gratis digitaal aan te bieden. Meestal worden deze tijdschriften uitgegeven door universiteiten. Dit geldt met name in Algerije, Irak, Iran, Jordanië, Saoedi-Arabië, Syrië en Turkije. Houd er rekening mee dat in sommige gevallen materiaal achteraf kan worden gewijzigd of verwijderd in verband met censuur.

Voor het vinden van een open access-tijdschrift is het vaak voldoende om de naam van het tijdschrift in het oorspronkelijke schrift in een zoekmachine op te vragen.

Directory of Free Arab Journals (دليل الدوريات العربية المجانية) - algemeen portaal van Arabische open access tijdschriften

Irak – Iraqi Academic Scientific Journals (volledig open access)

Turkije – DergiPark

Voor onderzoek bieden kranten en tijdschriften uit het Midden-Oosten een schat aan informatie. Het kan echter uitdagend zijn toegang te krijgen tot dit materiaal. In deze sectie worden de verschillende vindplaatsen en zoekstrategieën uitgelegd.

Zoeken naar nieuwsbronnen

Voor het zoeken naar nieuwsbronnen uit en over het Midden-Oosten is het noodzakelijk verschillende strategieën te gebruiken. Ten eerste is het van belang te weten welke kranten en tijdschriften van belang kunnen zijn voor het onderzoek. Ten tweede moet worden uitgezocht waar de bronnen te vinden zijn. In het gunstigste geval heeft de UBL een abonnement op de gezochte krant. Het andere uiterste is dat een bron alleen fysiek geraadpleegd kan worden in een bibliotheek of archief ergens anders in de wereld. De Leidse catalogus is een belangrijk hulpmiddel, maar kan geen uitsluitsel bieden of een bepaalde bron wel of niet beschikbaar is.

In de zomer van 2018 voerde de UBL een project uit in samenwerking met de Faculteit der Geesteswetenschappen waarin werd uitgezocht tot welke nieuwsbronnen uit het Midden-Oosten Leiden toegang biedt. Het resultaat van dit project is een uitgebreid overzicht van de belangrijkste kranten gerangschikt per land aangevuld door informatie over uitgever, actieve periode, politieke richting en taal (wanneer beschikbaar).

Gids voor databases met nieuws uit het Midden-Oosten

Databases

Factiva (terug tot 2008) – De meeste kranten waar de Universitaire Bibliotheken Leiden toegang toe bieden kunnen geraadpleegd worden via Factiva. Factiva gaat meestal niet verder terug dan 2008. Zie de subject guide Krantenartikelen (internationaal) voor meer informatie over Factiva.

BBC Monitoring (terug tot 1996) – BBC Monitoring is een langlopende dienst van de Britse BBC die nieuwsbronnen wereldwijd in de gaten houdt en hier Engelstalige rapporten over publiceert. Het digitale archief gaat terug tot 1996. Op papier gaat het archief zelfs terug tot in 1939, maar dit archief is alleen op verzoek bij BBC Monitoring verkrijgbaar. BBC Monitoring richtte zich oorspronkelijk vooral op radio en later televisie, maar sinds het midden van de jaren ’90 zijn ook kranten opgenomen. In Leiden is het gedrukte archief van de regio Midden-Oosten en Noord-Afrika beschikbaar voor de periode 1977–1981. 

Foreign Broadcast Information Service (1974–1996) – FBIS was een dienst van de Amerikaanse CIA die van alle landen van de wereld het nieuws op radio en tv bijhield en dagelijks samenvattingen hiervan publiceerde. UBL heeft een licentie op het materiaal van het Midden-Oosten en Noord-Afrika in de periode 1974–1996.

Gedigitaliseerde oude tijdschriften en kranten

Minder recente tijdschriften en kranten uit het Midden-Oosten kunnen dienen als buitengewoon belangrijk materiaal voor historisch onderzoek. Helaas is het vaak lastig om dit materiaal te identificeren en te vinden. Steeds vaker worden tijdschriften en kranten gedigitaliseerd en gratis ter beschikking gesteld.

Belangrijke vrij toegankelijke verzamelingen zijn hier te vinden:

World Digital Library – bevat met name volledig gedigitaliseerde periodieken uit Irak

Jrayed (جرايد) – verzameling gedigitaliseerde Arabische tijdschriften van de Nationale Bibliotheek van Israël uit de Osmaanse tijd en de Palestijnse mandaatsperiode

Waqfeya (الوقفية) – grote verzameling gedigitaliseerde Arabische boeken en tijdschriften

HathiTrust – bevat gedigitaliseerd materiaal uit collecties van vele Amerikaanse universiteiten waar geen auteursrecht meer op rust, waaronder Arabische wetenschappelijke tijdschriften uit de late 19^e en vroege 20^e eeuw

Nashriyah – een project van de Universiteit van Manchester om Iraanse kranten en tijdschriften digitaal beschikbaar te maken

Historical Jewish Press – digitale collectie Joodse en Hebreeuwse periodieken, doorzoekbaar door middel van zoektermen. Bevat 52 titels, waaronder titels in het Hebreeuws, Jiddisch, Engels, Ladino, Judeo-Arabisch, Russisch en Hongaars.

Endangered Archives Program – bevat gedigitaliseerde Arabischtalige periodieken van de bibliotheek van de Al Aqsamoskee uit de periode 1900–1950. Kan doorzocht worden met zoektermen, zowel in transcriptie als in Arabisch schrift.

Ook voor deze periodieken geldt dat ze vaak gevonden kunnen worden door op de titel te zoeken in het oorspronkelijke schrift.

Papieren collecties in Leiden

De UBL heeft een aanzienlijke hoeveelheid tijdschriften en kranten uit het Midden-Oosten die door de jaren heen is opgebouwd. Hierbij zitten bijvoorbeeld volledige sets van مجلة الأزهر (sinds 1354/1935) en المشرق (sinds 1898). Daarnaast zijn verschillende jaargangen van de Egyptische krant الأهرام beschikbaar en meerdere Iraanse kranten. Een groot voordeel van papieren collecties is dat materiaal dat eenmaal is binnengekomen achteraf niet gecensureerd kan worden.

Houd bij het zoeken naar kranten en tijdschriften rekening met de transcriptiesystemen voor Arabisch, Perzisch en Hebreeuws.

Papieren collecties buiten Leiden

Als de gezochte bron niet in Leiden beschikbaar is en ook geen gedigitaliseerde versie te vinden is, is het noodzakelijk zich te richten tot een andere bibliotheek of archief, eventueel buiten Nederland. Via WorldCat is het mogelijk te zoeken in de collecties van bibliotheken over de gehele wereld. Houd er bij titels in niet-Latijns schrift rekening mee dat WorldCat niet de verschillende transcripties die bibliotheken gebruiken converteert. Het is daarom aan te raden verschillende transcripties en het oorspronkelijke schrift te proberen. Als zoeken in WorldCat niet lukt, betekent dit niet dat het materiaal nergens te vinden is: niet alle bibliotheken zijn aangesloten op WorldCat en/of hebben al hun materiaal goed gecatalogiseerd. In dit geval kan het nuttig zijn een oproep te doen op een mailinglijst, zoals Adabiyat.

Databases toegankelijk via de Universitaire Bibliotheken Leiden

Encyclopaedia of Islam: editie II en editie III: de compleetste encyclopedie op het gebied van het Midden Oosten en Islam (niet geschikt voor hedendaagse onderwerpen)

Bibliography of Arabic Books Online: bibliografie voor boeken gepubliceerd in het Arabisch voor 1960.

Brill E-books: Middle East and Islamic Studies: toegang tot alle e-books van Brill op dit gebied sinds 2008. Deze boeken zijn ook via de catalogus te raadplegen, maar via het portal zijn ook nieuwe titels direct te vinden.

Encyclopaedia of Arabic language and Linguistics: lemma's over alle aspecten van de bestudering van het Arabisch

Encyclopedia of Jews in the Islamic world – online versie van de uitgebreidste encyclopedie op het gebied van het Jodendom in de islamitische wereld.

Shahnamah Editions - vroege lithografische edities van de Shāhnāmah.

Oxford Biographies Online – een startpunt voor onderzoek naar diverse onderwerpen, waaronder islamstudies en Midden-Oostenstudies.

Links naar overige bronnen en portals

AMIR: een blog met informatie en links naar historische (nieuws)bronnen vanaf 1799.

University Library Sachsen-Anhalt: digitale collectie van de Universität- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt met meer dan 3000 Arabische, Osmaanse en Perzische boeken van de zestiende tot de vroege twintigste eeuw.

Hebrew Books: verzameling van zo’n 52.000 Hebreeuwse boeken. Doorzoekbaar door middel van zoekwoorden.

Qatar Digital Library: digitaliseringsproject betaald door de overheid van Qatar, met meer dan 300.000 documenten, met name van het British India Office, betreffende de Golfregio. Documenten komen uit de periode 1700-1999 en zijn doorzoekbaar in brontaal en in transcriptie.

Women’s Worlds in Qajar Iran: verzameling manuscripten, juridische documenten, brieven, foto’s, financiële documenten, etc. Doorzoekbaar in Perzisch schrift en in transcriptie. Bevat vele persoonlijke geschreven bronnen en portretten en foto’s.

Open Access TBMM: bevat 1200 gedigitaliseerde stukken in (Osmaans) Turks over de laat-Osmaanse periode en de Turkse Republiek. Doorzoekbaar met zoekwoorden.

Overview of Digital Sources for the study of the Ottoman Empire and Republic of Turkey (Nicole van Os, Leiden University Turkish Studies)