Al 1400 jaar lang hebben de islamitische wereld en Europa gedeelde grenzen, niet alleen in de geografische betekenis van het woord, maar ook in religieus en cultureel opzicht. De ontmoetingen tussen de twee regio’s zijn niet altijd even gelukkig geweest, maar over het algemeen hebben ze een diepgaande invloed op elkaar uitgeoefend die voortduurt tot op de dag van vandaag. In de late zestiende eeuw ontwikkelden Nederlandse onderzoekers een levendige belangstelling voor het klassieke Arabisch als een middel tot een beter begrip van het bijbels Hebreeuws, een verwante taal. Vanaf de zeventiende eeuw bestudeerde men de wetenschappelijke canon van de islamitische wereld. In het tijdperk van het kolonialisme was het Arabisch een onmisbaar instrument om kennis te verwerven over de islamitische volkeren in het Nederlandse koloniale rijk in Zuidoost-Azië.

De Islamitische bijzondere collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden, veruit de grootste in Nederland en ook in internationaal opzicht vooraanstaand, bevatten niet alleen ca. 6000 handschriften, maar ook zeldzame gedrukte boeken, foto’s, archieven, kunstwerken en audiomaterialen. Het best vertegenwoordigd is het geschreven erfgoed in de belangrijkste cultuurtalen van de regio’s: Arabisch, Perzisch en (Osmaans-) Turks, met kleinere collecties in bijvoorbeeld Berbertalen. Vanzelfsprekend is de islamitische traditie goed vertegenwoordigd, maar de collecties bieden vanuit elk willekeurig perspectief een waardevolle ingang voor onderzoekers of studenten die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis en cultuur van een van de belangrijkste regio’s in de wereld. Het oudste islamitische handschrift, een set oranfragmenten op perkament, dateert uit de tweede helft van de zevende eeuw AD.

Een Leidse onderzoeker van het eerste uur zoals de humanist Josephus Justus Scaliger (1540-1609) liet zijn Arabische, Perzische en Osmaans-Turkse handschriften en al zijn oosterse boeken na aan de Universiteit Leiden. De hoeksteen van de collecties werd echter gelegd door de Duitser Levinus Warner (ca. 1618-1665), een Leidse student Oosterse Talen die later gezant werd van de Nederlandse Republiek bij het hof van de Osmaanse sultan in Istanbul. Bij zijn dood liet hij zijn privécollectie van 1000 handschriften na aan de Universiteit Leiden.

Gedurende de achttiende eeuw was er weinig vooruitgang, maar de collecties groeiden steeds sneller in de negentiende en twintigste eeuw. In 1883 kocht de Universiteitsbibliotheek bijvoorbeeld meer dan 650 Arabische handschriften van Amin ibn Hasan al-Madani (gest. 1898), een moslimgeleerde uit Medina. In 1935 ontving de Universiteitsbibliotheek Leiden de nalatenschap van de Nederlandse zakenman en diplomaat A.P.H. Hotz (1855-1930), een bibliofiele collectie van onder meer reisboeken en foto’s. Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936), misschien wel Nederlands grootste islamkenner, liet zijn privébibliotheek, archieven en foto’s na aan de Universiteitsbibliotheek Leiden. In de jaren 1960 eeuw kocht de bibliotheek een grote Osmaans-Turkse collectie, vermoedelijk het bezit van Sultan Murad V (1840-1904) en diens erfgenamen. De collecties groeien nog steeds door aankoop en schenking. In 2009 bijvoorbeeld werd een kleine maar belangrijke collectie van 29 islamitische handschriften aangeschaft uit Xinjiang in het uiterste westen van China. In 2016 liet de etnomusicoloog Wouter Swets (1930–2016) aan de Universitaire Bibliotheken Leiden zijn verzameling na van audiomaterialen en boeken over de muzikale traditie van de Osmaanse wereld.

• Gedrukte boeken – ongeacht taal of publicatiedatum – kunnen worden opgezocht met behulp van de catalogus. Voor publicaties in niet-westerse schriftsoorten wordt transliteratie in Latijns alfabet gebruikt, maar er wordt nu ook veel moeite gestoken in het maken van titelbeschrijvingen in origineel schrift. Zoekacties kunnen verfijnd worden met criteria zoals publicatiejaar, materiaaltype of taal. Handschriften hebben aanvraagnummers die altijd beginnen met ‘Or.’, gevolgd door een nummer. Ze worden gaandeweg in de online catalogus opgenomen, maar een steeds kleiner wordend aantal kan alleen maar gevonden worden in gedrukte wetenschappelijke catalogi, meestal ingedeeld op basis van taal.
• Gedigitaliseerd materiaal kan gevonden worden via de catalogus en geraadpleegd via Digital Collections.

Voor een groeiend aantal collecties in individuele talen, over geselecteerde thema’s of afkomstig van specifieke personen, zijn collection guides beschikbaar, met uitgebreide informatie over de inhoud, de beschikbare gedrukte catalogi of andere zoekinstrumenten, en de toegang tot de collecties.

Talen en thema’s:
– Arabische handschriften
– Berber handschriften
– KNAW bruikleencollectie van Oosterse handschriften
– Oosters Instituut fotocollectie
– Perzische handschriften en gedrukte boeken
– Turkse handschriften en gedrukte boeken
– Xinjiang Islamitische handschriften

Individuele onderzoekers en verzamelaars:
– Anhegger, Robert Moritz Friedrich (1911-2001)
– Basset, René (1855-1924)
– Golius, Jacobus (1596-1667)
– Hotz, Albertus Paulus Hermanus (1855-1930)
– Juynboll, Gualtherus Hendrik Albert (1935-2010)
– Madani, Amin ibn Hasan al- (d. 1898)
– Naji, Mostapha (1951-2000)
– Pijper, Guillaume Frédéric Pijper (1893-1988)
– Scaliger, Joseph Justus (1540-1609)
– Schultens familie (18e eeuw)
– Snouck Hurgronje, Christiaan (1857-1930)
– Smitskamp, Rijk/Het Oosters Antiquarium (1941-)
– Tadema, Auke Anne Tadema (1913-1989)
– Taeschner, Franz (1896-1967)
– Warner, Levinus (ca. 1618-1665)
– Weisweiler, Max (1902-1968)

De Universitaire Bibliotheken Leiden organiseert regelmatig tentoonstellingen voor een algemeen publiek in de Universiteitsbibliotheek, Witte Singel 27, Leiden. Vaak worden stukken uitgeleend voor tentoonstellingen elders in Nederland of in het buitenland.

• Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936). Orientalist (2007)
• Eyes on Persia. Late Nineteenth-Century Persia in the Hotz Photographic Collection (2008)
• “All My Books in Foreign Tongues”. Scaliger’s Oriental Legacy in Leiden 1609-2009 (2009)
• “Turcksche Boucken”. The Oriental Legacy of Levinus Warner, Dutch Diplomat in Seventeenth-Century Istanbul (2012-2013)
• Excellence and Dignity. 400 Years of Arabic Studies in the Netherlands (2013-2014)
• Sayyid ‘Uthman of Batavia (1822-1914). A Life in the Service of Islam and the Colonial Administration (2014-2015)
• Encounters with the Orient. Arabs in the West (2016)