De onderstaande overzichten bevatten deep links naar de online catalogus van de Universitaire Bibliotheken Leiden. In 2023 zijn 1800 beknopte Nederlandstalige catalogusrecords vervangen door meer uitgebreide beschrijvingen in het Engels. NB: Veel handschriften zijn slechts globaal te lokaliseren of dateren, bestaan thans uit twee of meer zelfstandig vervaardigde eenheden en/of kunnen meerdere teksten bevatten in verschillende talen.

Totaal beschreven in de catalogus (oktober 2023): 1800+ handschriften en fragmenten

• Handschriften en fragmenten naar origine: Nederlanden (560), Frankrijk (511), Apennijns Schiereiland (379), Duitse landen (199), Britse Eilanden (46) — Overige landen: Midden-Oosten (9), Byzantium (8), Griekenland (8), Iberisch Schiereiland (4), Egypte (3), Rusland (3), Bulgarije (1), Rhodos (1), Syrië (1), Sicilië (1). — Origine onbekend (141).
   
• Handschriften en fragmenten naar eeuw: 6de eeuw (2), 7de eeuw (1), 8ste eeuw (14), 9de eeuw (121), 10de eeuw (76), 11de eeuw (102), 12de eeuw (230), 13de eeuw (224), 14de eeuw (303), 15de eeuw (823), 16de eeuw, eerste helft  (233). 
   
• Gedateerde handschriften (187): vermeld in CMD-NL: Manuscrits datés conservés dans les Pays-Bas. Catalogue paléographique des manuscrits en écriture latine portant des indications de date. Vol. 1. G.I. Lieftinck, Les manuscrits d’origine étrangère, 816-c.1550 (Amsterdam 1964); Vol. 2. J.P. Gumbert, Les manuscrits d’origine néerlandaise (XIVe-XVIe siècles) et supplément au tome premier (Leiden 1988).
   
• Handschriften en fragmenten naar taal: Latijn (1125), Nederlands (426), Oud-Grieks (234), Frans (66), Duits (43) — Overige talen: Italiaans (7), Tsjechisch (3), Grieks (3), Kerkslavisch (2), Hebreeuws (2), Provençaals (2), Russisch (2), Oud-Engels (1), Engels (1), Bretons (1), Cornisch (1), Oud-Iers (1), Iers (1), Yiddisch (1).
   
• Handschriften en fragmenten naar tekstgenre: artes (423), bestuur (28), bijbel (168), canoniek recht (101), historiografie (262), klassieke literatuur/filosofie (351) literatuur (155), liturgie (120), middeleeuwse theologie/filosofie (197), predikatie (94), rechtspraak en regelgeving (75), religieuze teksten (355), romeins recht (46). — Voor handschriften met meerdere teksten kunnen ook meerdere trefwoorden zijn gebruikt.
   
• Handschriften en fragmenten naar *fonds of vroegere bezitter (zelfstandig geplaatste collecties met eigen signaturen): *Bibliotheca Publica Latina (718). — Vossius (459 items: 320 Latini, 87 Graeci, 11 Miscellanei, 14 Germano-Gallici, 27 Chymici). — *Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (278). — *Bibliotheca Publica Graeca (84). — Vulcanius (52). – Perizonius (49). — D’Ablaing (42). — Scaliger (34). — Gronovius (33). — Lipsius (25).— Meijers (8). — Ruhnkenius (6). — Burman (5). — In de Betouw (4). —Bibliotheca Thysiana (4). — Marchand (1). — Oudendorp (1).
   
• Verluchte handschriften (475): voorzien van miniaturen, gehistorieerde initialen, tekeningen en/of randversieringen en gedecoreerde initialen.

• Convoluten (214): samengestelde handschriften (composieten) met twee of meer codicologische eenheden (waarvan de tijd en plaats van vervaardiging kunnen verschillen), verenigd in één band. Enkele convoluten bevatten ook drukwerk (6).

• Fragmenten: afzonderlijk beschreven fragmenten (selectie: 381), deels behorend tot fragmentenverzamelingen (17). — Voor het merendeel afkomstig uit gerestaureerde of vervangen bibliotheekbanden (met zowel handgeschreven als gedrukte werken), verzameld sinds de negentiende eeuw Bijna alle fragmenten zijn beschreven in J.P. Gumbert, Illustrated inventory of medieval manuscripts in Latin script in the Netherlands. Vol. 2. Leiden, Universiteitsbibliotheek BPL (Hilversum 2009).

In 2023 publiceerde André Bouwman een makkelijk doorzoekbare pdf-inventaris, die doorlinkt naar de online catalogus en tevens vanuit de catalogus geraadpleegd kan worden: Inventory of Western Medieval Manuscripts Held by Leiden University Libraries.

De inventaris is afgeleid van de vernieuwde, Engelstalige catalogusrecords en bevat in de eerste sectie per handschrift een selectie van velden uit het corresponderende record. Een deel van deze gegevens wordt in het vervolg van de inventaris opnieuw gepresenteerd, in diverse nuttige combinaties en reeksen.

Inhoud: Preface (p. 7) – Introduction (p. 9-22) – 1. Manuscripts by collection (p. 24-439) – 2. Manuscripts by time and space (p. 440-545) – 3. Texts by author and language (p. 546-714) – Appendix 1: Multilingual manuscripts (p. 715) – Appendix 2: Manuscripts by height, proportion, percentage of written space (p. 718-815) – Appendix 3: Manuscripts with medieval bindings (p. 816-833).

De inleiding bevat een uitgebreid overzicht van alle Leidse bibliotheekcatalogi gedrukt in de periode 1595-2009 die middeleeuwse handschriften beschrijven, met links naar digitale versies (p. 10-22).

Van een groeiend aantal middeleeuwse handschriften zijn digitale versies in open access beschikbaar, beschreven in een apart catalogusrecord met een link naar de scans in de beeldbank Leiden University Libraries | Digital Collections (700+).

Daarnaast digitaliseerde de UBL in samenwerking met uitgeverij Brill de Codices Vossiani Latini (363 items, waarvan 320 middeleeuws) en de Codices Graeci et Miscellanei (216 items, waarvan 98 middeleeuws). Deze digitale versies zijn alleen beschikbaar voor Leidse medewerkers en studenten (met een ULCN-account via de online catalogus).

De middeleeuwse handschriften maken deel uit van diverse *fondsen en collecties van vroegere bezitters (zelfstandig geplaatst met eigen signaturen). Hierover is informatie beschikbaar in collectiebeschrijvingen (collection guides). Deze online bronnen bevinden zich in de database Leiden University Libraries | Collection Guides.

Collection guides: D’Ablaing. — In de Betouw. — *Bibliotheca Publica Graeca. — *Bibliotheca Publica Latina. — Bibliotheca Thysiana. — Burman. — Gronovius. — Lipsius. — *Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. — Marchand. — Meijers. — Van Oudendorp — Perizonius. — Ruhnkenius. — Scaliger. — Vossius. — Vulcanius.

Zie ook de collection guide over de Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, de papieren documentatie over Middelnederlandse handschriften waar ook ter wereld bewaard, inclusief die in Leiden (alle beschrijvingen zijn gedigitaliseerd). Een deel van de documentatie is ook toegankelijk via een database.

Literatuur op het gebied van codicologie en paleografie (Z105-115.5), handschriftenverluchting (ND2289-2416) en bibliotheekcatalogi (Z6505-6621) vindt u in de Handbibliotheek Bijzondere Collecties (tweede verdieping, ingang 4, rechts).

Paleografische atlassen (DOUSA 86) en gedrukte facsimile’s (DOUSA 87-88) vindt u in de Leeszaal Bijzondere Collecties (tweede verdieping, ingang 4, links). Daar bevindt zich ook de fotodocumentatie van Leidse middeleeuwse handschriften: 68 ringbanden met schriftspecimina geordend naar eeuw en lokalisering.

Dr. Irene O’Daly (Book and Digital Media Studies, Universiteit Leiden) bespreekt in acht korte video’s (Engelstalig) de materialiteit van het middeleeuwse handgeschreven boek: 1. Scripts — 2. Structuring the page — 3. Discontinuous reading — 4. Traces of scribes — 5. Traces of users — 6. Bindings — 7. Composite volumes — 8. Dimensions and forms.

Ga naar de playlist

Deze educatieve website (Engelstalig) bevat een selectie van gedigitaliseerde middeleeuwse handschriften berustend in de Leidse universiteitsbibliotheek, gepresenteerd in drie thematische routes: Books for Professional Use — Liberal Arts and Education — Religion and Devotion.

Elk handschrift kan bekeken worden in hoge resolutie en is voorzien van een samenvatting die studenten helpt om aspecten van productie en gebruik te begrijpen, met links naar een glossarium, naar Wikipedia, en naar specifieke pagina’s of openingen van het handschrift. Hierbij zijn telkens enkele vragen beschikbaar, die beantwoord kunnen worden door de digitale objecten te bestuderen.

Met een codicologische inleiding: Quill. Books before print. Hoofdstukken: 1. Choosing a Writing Support — 2. Making Quires and Sheets — 3. Preparing the Page — 4. Copying the Text — 5. Correcting the Text — 6. Decorating the Book — 7. Binding the Book 8. Using the Book.

Ga naar de website