Subject guide
Foto's
De fotocollectie van de Universiteitsbibliotheek Leiden (UBL) omvat voorbeelden van praktisch alle fotografische procedés uit de geschiedenis van het medium, zeldzame objecten en artistieke hoogtepunten. Tezamen belichten zij de geschiedenis van de fotografie als een techniek, een middel van wetenschappelijke, geschiedkundige en persoonlijke documentatie, als een krachtig en alom aanwezig visueel communicatiemedium en als één van de meest populaire uitdrukkingsmiddelen uit de persoonlijke levenssfeer. Vrijwel elke artistieke stroming en technische wending van de fotografie is vertegenwoordigd in de fotocollectie.
Foto’s kunnen aangevraagd worden via de Catalogus, maar zijn pas na minimaal 24 uur te raadplegen in de Leeszaal Bijzondere Collecties, in verband met acclimatisering. Vele foto’s zijn gedigitaliseerd en toegankelijk via Digital Collections.
Onder ‘vroege fotografie’ wordt in het vakgebied van de fotografiegeschiedenis de experimentele pioniertijd van 1839 tot 1860 verstaan. De Leidse collectie bevat een compleet – en in Nederland meest omvangrijke en samenhangende – overzicht van vroege fotografische procedés en verschijningsvormen. Alle vroege fotografietechnieken, zoals daguerreotypie, ambrotypie, ferrotypie en pannotypie zijn in de collectie vertegenwoordigd. De vroege fotografie is vooral afkomstig uit de deelcollecties van NAFV (Nederlandse Amateur Fotografen Vereniging), BNAFV (Bond van Nederlandse Amateur Fotografen Verenigingen), Auguste Gregoire, en Maurits Muller Massis (herkenbaar aan de inventarisnummers die beginnen met ‘PK-F-MM.’) en is daarnaast door middel van schenkingen en aankopen aangevuld. Bijzondere vermelding verdienen enkele zeer vroege experimenten van fotopioniers William Henry Fox Talbot, Nicéphore Niépce en Sir John Herschel en een ‘excursion daguerrienne’ door Adolph Schaefer uit 1841 naar archeologische schatten in Nederlands-Indië.
Met de komst rond 1860 van industrieel vervaardigde fotopapieren breekt de tijd van popularisering van de fotografie aan. Eind negentiende eeuw wordt de fotografie voor een grotere publieksgroep betaalbaar en bereikbaar. In veel steden vestigen zich fotostudio’s die gestandaardiseerde productiemethodes hanteren en steeds meer handzame en betaalbare camera’s, toebehoren, fotopapieren, kant-en-klare foto’s en albums leveren. Fotografie wordt langzaam een massamedium.
- Collectie Stereofotografie
- Collectie Eadweard Muybridge
- Collectie albums reisfotografie
- Collectie koloniale albums
- Collectie familiealbums
- Collectie Maurits Muller Massis
Eind negentiende eeuw experimenteerden schilders met het medium fotografie. Zij gebruikten het als documentatie bij het schilderen van bepaalde details of onderzochten typisch fotografische verschijnselen als bewegingsonscherpte, overstraling en toevallige uitsnedes om dit als artistieke expressie in hun schilderkunst toe te passen.
Fotografie-amateurs waren erg belangrijk voor de ontwikkeling van de techniek, infrastructuur en communicatiekanalen van de fotografie. Voordat er professionele opleidingen en presentatiepodia bestonden, zorgden zij voor uitbouw en internationale uitwisseling van kennis over fotografie. Ook legden zij de eerste museale fotocollecties aan en poogden zij de kunstzinnige, picturalistische fotografie naar voorbeeld van de schilderkunst tot de musea te laten doordringen.
Tussen de twee wereldoorlogen kwam er een reactie op het picturalisme. Uit het buitenland en vaak verbonden met een linkse politieke overtuiging kwam de modernistische ‘New Photography’ op. Fotografen van de Nieuwe Fotografie wilden juist niet de beeldmiddelen en kunstpodia van de schilderkunst overnemen, die als ‘bourgeois’ werden afgedaan. In plaats daarvan werd de fotografie samen met grafisch ontwerp en film als beeldtaal van de nieuwe tijd gezien.
Na de tweede wereldoorlog was een vorm van documentaire fotografie toonaangevend, waarin de mens en de ‘condition humaine’ centraal staat. Fotografen richtten hun camera’s op sociale kwesties die zij in privé-levens terugzagen en fotografeerden. Zij hadden vaak het ideaal om met hun fotografie bij te dragen aan maatschappelijke verandering. Fotografen werden zelfbewuster als kunstenaar. Omdat musea tot eind twintigste eeuw fotografie echter nog altijd beperkt als kunst zagen, vonden zij een belangrijk podium in het medium van het fotoboek.
- Collectie Emmy Andriesse
- Collectie fotoboekdummy’s
- Collectie Ed van der Elsken
- Collectie Stichting Fonds Anna Cornelis
De circuits van de documentaire en de kunstzinnige fotografie waren in de praktijk vaak gescheiden. Een aparte collectie vormt het werk van fotografen die zich bewust als kunstenaar opstelden en hun werk ook bewust in kringen van galeries en musea probeerden te ontwikkelen, te presenteren en te verhandelen.
- Collectie NFK
- Collectie Meinard Woldringh
- Collectie Gerard Fieret
- Collectie Helena van der Kraan
- Collectie Michel Szulc Krzyzanowski
De fotocollectie bevat een groot aantal kunstenaarsportretten, die over de jaren heen vanuit verschillende herkomst zijn verzameld. Er bevinden zich kunstenaarsportretten gemaakt door fotografen uiteenlopend als Nadar, Willem Witsen, Edward Steichen (een beroemd portret van de beeldhouwer August Rodin), Henry Berssenbrugge, Paul Citroen, Stephen Shore (portretten van Andy Warhol), Helena van der Kraan, Koos Breukel, de Amsterdamse galeriehouder Paul Andriesse en anderen.
De Universiteit Leiden breidt continu de fotocollectie uit met materiaal dat van groot museaal belang is voor de geschiedenis van de fotografie. Dat gebeurt retrospectief met historische foto’s en objecten maar ook uit de oeuvres van fotografen die nu actief zijn. Soms verbindt UBL zich aan langlopende projecten. Ook wordt – in samenwerking met onderzoeksprojecten van musea of fotografieopleidingen – museale activiteit ontplooid om de vorming van nieuw werk te stimuleren.
Rondom de erfgoedcollectie fotografie bevindt zich documentatie die met het binnenkomen van het bijzondere materiaal is binnengekomen. Dit is vaak niet-gepubliceerd documentatie- en archiefmateriaal met betrekking tot fotografen en fotografie en vormt voor onderzoekers en studenten naast de reguliere literatuurcollectie in de handbibliotheek een belangrijke bron voor fotohistorische informatie. Net als de fotocollectie zelf is deze collectie fotohistorische documentatie de oudste van Nederland.
De universitaire inbedding maakt de fotocollectie tot een centrum van academisch onderzoek en onderwijs. De faculteit Geesteswetenschappen biedt de gespecialiseerde master Film and Photographic Studies. Onderzoekers en studenten van Universiteit Leiden zelf, maar ook van andere universiteiten, kunst- en andere academies en musea werken hier hands-on met origineel fotografisch materiaal. Er wordt ook actief academische activiteit rond de fotocollectie gestimuleerd.