Universiteit Leiden

nl en

Subject guide

Open leermaterialen

Open leermaterialen, beter bekend als Open Educational Resources (OER), zijn gratis toegankelijke, herbruikbare leermaterialen in verschillende vormen. OER kunnen zeer waardevol zijn voor zowel docenten als studenten. Op deze pagina gaan we in op wat OER precies zijn, wat de voor- en nadelen ervan zijn, welke beperkingen erop van toepassing kunnen zijn en waar je ze kan vinden. Ontdek hoe open leermaterialen jouw onderwijs kunnen verrijken.

Open leermaterialen (OER) zijn gratis toegankelijke digitale leermiddelen. Deze kunnen verschillende vormen hebben en worden hergebruikt, afhankelijk van de licentie die erop zit. De leermaterialen zijn zeer divers en kunnen over verschillende onderwerpen gaan. Iedereen kan zijn/ haar materialen openlijk delen met als doel anderen te ondersteunen bij hun onderwijs of onderzoek zonder dat daar (licentie)kosten voor betaald hoeven te worden. Zo hoef je niet steeds het wiel opnieuw uit te vinden. Hoewel open leermaterialen voor iedereen toegankelijk horen te zijn, is dat nog niet altijd het geval. Soms staan materialen achter de inlog van een instelling of moet je betalen als je achteraf een certificaat wilt ontvangen. Dit is niet het eigenlijke doel van open leermaterialen. Het is juist de bedoeling dat alle materialen gedeeld en (in aangepaste vorm) hergebruikt kunnen worden.

Er zijn veel verschillende soorten OER, zoals je hieronder kunt zien. OER zijn vaak opgebouwd uit verschillende soorten materiaal. In een e-module vind je bijvoorbeeld niet alleen tekst, maar ook video's en afbeeldingen. Hieronder vind je een overzicht van de meest voorkomende soorten OER.

Soorten leermaterialen

  • Videos (bijv. kennisclips zoals: screencast, instructievideo’s en weblectures) 
  • Infographics
  • Tekstboeken/studieboeken 
  • E-modules  
  • Digitale opdrachten 
  • Presentaties 
  • Datasets 
  • Wetenschappelijke literatuur (vaak open access) 
  • Gemixt (bijv. e-module met video's, afbeeldingen, etc.) 
Hoe je open leermaterialen (OER) kunt gebruiken hangt af van de licentie die erop zit. Over het algemeen wordt bij OER gebruik gemaakt van de internationaal erkende Creative Commons (CC) licenties, waardoor je in één oogopslag kunt zien wat er mogelijk is. Hieronder worden deze CC-licenties uitgelegd. Er kunnen meerdere licenties van toepassing zijn op één OER.
 
Zit er geen licentie op het leermateriaal? Dan is het materiaal automatisch auteursrechtelijk beschermd (tot 70 jaar na het overlijdensjaar van de maker). Dit betreft dan geen open leermateriaal. Je kunt er echter nog wel uit citeren (inclusief bronvermelding), naar verwijzen met een link of de maker om toestemming vragen om het te mogen gebruiken.
 
Wanneer je zelf leermaterialen deelt, kun je gebruikmaken van CC-licenties om duidelijk te maken hoe anderen jouw materiaal mogen (her)gebruiken.
Creative Commons Licenses, afbeelding van: https://foter.com/blog/how-to-attribute-creative-commons-photos/

Het zoeken naar de voor jou meest geschikte leermaterialen kan tijdrovend zijn als je niet weet waar je moet zoeken. Je kunt beginnen met een algemene zoekmachine, maar er zijn ook speciale platforms waarop je gemakkelijk kunt zoeken en filteren, afhankelijk van je eigen wensen en voorkeuren.

Algemene zoekmachine

Als je zoekmachines zoals Google gebruikt om naar herbruikbare afbeeldingen te zoeken, kun je bij de zoekinstellingen aangeven dat je op zoek bent naar materialen die zonder copyright hergebruikt mogen worden of waarbij delen en/of hergebruik onder het copyright is toegestaan.

Metafinders

Metafinder-platformen zijn speciale zoekmachines die gelijktijdige zoekopdrachten uitvoeren in verschillende OER-platformen.

Platformen

Er zijn verschillende platformen die collecties van open leermaterialen bevatten. Je kunt hier vaak filteren op een bepaald soort lesmateriaal, niveau, taal, etc. Je vindt hier vaak zowel studieboeken als ook cursussen.

Belangrijke platformen zijn:

  • Edusources: Digitaal platform met open leermaterialen voor en door het Nederlandse onderwijs, opgeslagen en beschikbaar gesteld binnen het platform van SURF 
  • Wikiwijs: Openbare, onafhankelijke website van Kennisnet (publieke organisatie voor onderwijs en ICT) 
  • OER Commons: Digitaal platform met open leermaterialen, gelanceerd door het Institute for the Study of Knowledge Management in Education (ISKME). Zoeken kan op materiaaltype, onderwijsniveau en onderwerp 
  • MERLOT: Multimedia Educational Resource for Learning and Online Teaching (MERLOT) geeft toegang tot samengesteld online leer- en ondersteuningsmateriaal en instrumenten voor het creëren van inhoud, onder leiding van een internationale gemeenschap van docenten, studenten en onderzoekers
  • Open Course Library: Collectie onderwijsmaterialen voor universitaire colleges, waaronder studieboeken, syllabi, collegeopdrachten en tentamens; ontwikkeld door de Washington State Colleges 
  • Teaching Commons: Open leermaterialen van Amerikaanse hogescholen en universiteiten 
  • OpenAIRE CONNECT: Toegang tot alle publicaties opgeslagen in Nederlandse repositories 

Open (text)books

Open afbeeldingen

Voor het zoeken naar en gebruiken van open afbeeldingen, zie onze subject guide.

Open leermaterialen (OER) kunnen veel voordelen met zich meebrengen. Hieronder een aantal van de belangrijkste voordelen:

  • Tijdswinst: OER kunnen als basis voor je lesmateriaal worden gebruikt, zodat je niet het wiel opnieuw hoeft uit te vinden.
  • Kostenbesparing: Er hoeven door studenten minder studieboeken aangeschaft te worden. Daarnaast levert het ook besparing op bij de ontwikkeling van leermaterialen, zeker bij duurdere formats zoals audiovisueel materiaal, aangezien materialen van anderen kunnen worden hergebruikt.
  • Toegankelijker leren: Het aanbod aan leermaterialen is zeer gevarieerd. Dit kan studenten helpen om op verschillende manieren te leren en om de stof op verschillende manieren aan te bieden.
  • Direct toegang: De OER zijn direct te downloaden zonder wacht- of levertijd.
  • Kwaliteitsverbetering: Doordat de docent onderwijsmateriaal als OER beschikbaar stelt, kan de onderwijsgemeenschap feedback leveren op de leermaterialen, waarmee de kwaliteit verbeterd kan worden.
  • Grotere studenttevredenheid: OER bieden studenten de vrijheid om ze te gebruiken waar en wanneer ze willen. De diversiteit in beschikbaar materiaal biedt studenten ook vrijheid in hun leerwijze en geeft toegang tot extra materiaal dat zij kunnen gebruiken om zich voor te bereiden op toetsen en opdrachten.

Hiernaast bestaan er ook nadelen om rekening mee te houden bij het (her)gebruiken van open leermaterialen. Hieronder een aantal van de belangrijkste nadelen:

  • Geen stijl- of kwaliteitsstandaard: Er bestaat geen officiële standaard voor de stijl of kwaliteit waar open leermaterialen aan moeten voldoen. Hierdoor kun je tijd kwijt zijn om te bepalen of het materiaal van goede kwaliteit is.
  • Afstemming op lesdoelen kan tijdrovend zijn: Voordat je een OER kunt gebruiken moet je goed kijken of de inhoud aansluit bij jouw lesdoel(en). Wellicht moet je de materialen daardoor nog aanpassen. Dit kan tijd kosten.

Er zijn geen directe kwaliteitseisen voor het delen van materiaal. Iedereen kan materialen online zetten, of dat nou een PowerPoint, lesplan of video is. Als je open leermaterialen maakt of gebruikt, is het daarom belangrijk om goed naar de kwaliteit en bruikbaarheid van het materiaal te kijken. Vind jij het werk goed genoeg? Stel jezelf bijvoorbeeld deze vragen:

 

  • Vind je in dit open leermiddel alle informatie terug waarvan je wilt dat studenten deze beheersen?
  • Is de informatie die wordt gegeven volgens jou correct?
  • Hoe toegankelijk is het materiaal? Is het beschikbaar voor jou en je studenten?
  • Op welke manier mag je het materiaal hergebruiken? Kijk hiervoor naar de licentie.
    • Wat mag je hoe aanpassen?
    • Moet je iemand erkenning geven en hoe werkt dat precies?
  • Hoe oud is deze OER?
  • Als je eenmaal weet op welke manier je het leermateriaal mag gebruiken, hoe ga je dat doen?
    • Gebruik je alleen een gedeelte van het materiaal?
    • Ga je meerdere verschillende OER combineren?
    • Heeft de bibliotheek nog andere, verder ondersteunende artikelen/ boeken over dit onderwerp?

Let naast de kwaliteit ook altijd goed op het auteursrecht van het materiaal. Mag je het alleen exact overnemen, of mag je zelf  aanpassingen maken? Als je je eigen materiaal wilt delen, moet je ervoor zorgen dat het auteursrecht goed geregeld is. Je materiaal wordt namelijk ineens veel breder gebruikt, mag dat wel? Hierbij kunnen de eerdergenoemde licenties helpen.

Vakcommunities zijn netwerken waarin studenten, onderzoekers, docenten en instellingen binnen een specifiek vakgebied samenwerken. Op bredere schaal streven vakcommunities naar laagdrempelige en breed toegankelijk hoogwaardig digitaal leermateriaal. Er wordt gezamenlijk gewerkt aan een uitgebreid aanbod van leermaterialen. Binnen vakcommunities wordt informatie, inspiratie en kennis gedeeld. Door het leggen van contacten wordt het vakgebied versterkt. Het doel is om de kwaliteit van leermateriaal en onderwijs op brede schaal te verbeteren. 

Een aantal belangrijke vakcommunities zijn te vinden op:

Binnen deze organisaties zijn er vaak talloze specifieke communities te vinden, bijvoorbeeld op het gebied van informatievaardigheid of verpleegkunde. Daarnaast worden regelmatig communitydagen georganiseerd. Zo kunnen professionals bij elkaar komen om enerzijds materialen uit te wisselen en anderzijds de samenwerking tussen onderwijsinstellingen en uitgeverijen te bevorderen.

Onderwijsvereniging SURF heeft het platform EduSources ontwikkeld voor open leermaterialen. Hierop vind je onder meer duidelijke stappenplannen om diverse soorten open leermateriaal te ontwikkelen. Op dit platform is het ook mogelijk om open leermaterialen te delen. Denk er bij het maken en delen goed over na wat je wel en niet met anderen wilt delen. Zorg er dus voor dat er geen privacygevoelige informatie tussen staat. Om binnen de universiteit hulp te krijgen bij het ontwikkelen van open leermateriaal, neem je contact op met de afdeling onderwijsondersteuning van je faculteit. Zij zijn het beste op de hoogte van de mogelijkheden en kunnen hierbij advies en hulp bieden.

Tips

Als je meer met OER gaat werken, kunnen deze tips handig zijn:

  1. Sla ze op een centrale plek op.
  2. Maak aantekeningen over hoe je de materialen wilt gaan gebruiken.
  3. Probeer de leermaterialen in je syllabus in te plannen, zodat je kunt zien waar er nog gaten vallen.
  4. Controleer het auteursrecht van materialen die je wil delen: zitten er bijvoorbeeld foto's bij waarover bepaalde regels zijn?
  5. Plaats de materialen met een duidelijke titel of beschrijving op een platform zoals Edusources of Wikiwijs.

Vrij vertaald naar University of Illinois Urbana-Champaign Library, Open Educational Resources (OER): Evaluate OER: https://guides.library.illinois.edu/c.php?g=246992&p=1645967 en Lindenwood Uni, Evaluate OER: https://lindenwood.libguides.com/c.php?g=1047371&p=7600572 

In maart 2022 hebben de Universiteiten van Nederland, de Vereniging Hogescholen, en SURF de 'Verklaring Nationale aanpak digitale en open leermaterialen' gezamenlijk ondertekend. Hierin is overeengekomen om samen te werken aan het creëren, delen, hergebruiken en aanschaffen van leermaterialen. 

Vanwege de voortdurende digitalisering van het onderwijs zet de Universiteit Leiden zich actief in voor de bevordering van de ontwikkeling van open leermaterialen en het gebruik hiervan. Dit wordt ondersteund door voorlichting en het faciliteren van initiatieven vanuit de faculteiten. Hierbij enkele voorbeelden van open leermaterialen die door de Universiteit Leiden zijn ontwikkeld. 

Tot slot vind je op Edusources verschillende materialen vinden die door de Universiteit Leiden zijn ontwikkeld.

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.