Kun je de overheid nog vertrouwen? – een leeslijst
De democratische rechtsorde kan alleen optimaal functioneren als er voldoende vertrouwen is tussen burger en overheid. De burger moet erop kunnen vertrouwen dat regels en procedures worden nageleefd en dat rechtsbescherming voor iedereen altijd en overal wordt gewaarborgd. De afgelopen jaren is dit vertrouwen verschillende keren ernstig geschaad. Bewindslieden houden zich echter grotendeels op de vlakte. Het leugentje om bestwil – dat inherent is aan de politieke arena, waar politici niet graag het achterste van hun tong laten zien – is vervallen tot vaste praktijk. Of er nu ergens ‘geen actieve herinnering aan' is, of er weer eens een bonnetje is zoekgeraakt; gebeurtenissen worden actief verdraaid, waardoor het voor het parlement onmogelijk wordt om de onderste steen boven te krijgen. Uiteindelijk is de burger de dupe van deze bestuurscultuur, een feit dat mede door de gevolgen van gaswinning in Groningen en de toeslagenaffaire pijnlijk duidelijk werd. Ook na de laatste verkiezingen blijft Mark Rutte met dezelfde partijen regeren als in zijn laatste kabinet. Wat is er gebeurd met de roep op nieuw leiderschap? Kun je als burger de overheid nog vertrouwen?
Alle boeken in de onderstaande lijst zijn afkomstig uit de collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL), maar zijn slechts een selectie van de boeken die de UBL over dit onderwerp bezit. Klik op de link onder de titel van het boek om het aan te vragen, of zoek zelf in onze Catalogus.
Margriet Brandsma Heleen Ekker Reinalda Start, De gaskolonie: van nationale bodemschat tot Groningse tragedie
2016
In 1959 ging de vlag uit toen er in de buurt van Slochteren aardgas werd gevonden. Nederland haalde decennia lang veel welvaart uit haar noordelijkste provincie, maar intussen wordt Groningen getroffen door aardbevingen, bodemdaling en schade aan huizen en andere gebouwen. In De Gaskolonie gaan drie journalisten op onderzoek uit om de belangen in kaart te brengen die gepaard gaan met de gaswinning. Welke schade leden de gedupeerden, bijvoorbeeld, en in welke mate is er rekening gehouden met veiligheidsaspecten? De gaswinning heeft Nederland veel gebracht, maar voor wie zijn uiteindelijk de baten en voor wie de lasten?
Bas Haan, De rekening voor Rutte: de Teevendeal, het bonnetje en de politieke prijs voor leugens
2017
Dat de overheid niet altijd de gehele waarheid vertelt blijkt uit de reconstructie die journalist Bas Haan maakte van de ‘bonnetjesaffaire’, in De rekening voor Rutte. Het misleiden van de Tweede Kamer leidde in deze affaire tot het aftreden van minister Ivo Opstelten en staatssecretaris Fred Teeven. De laatste had gelogen over een geheime schikking met een bekende drugscrimineel. Het ministerie van Veiligheid en Justitie verloor onder dit bewind zijn geloofwaardigheid en uiteindelijke werd ook de positie van de nieuwe VVD-minister Van der Steur onhoudbaar. Allen betaalden zij de politieke prijs voor hun leugens. Maar heeft dat een cultuuromslag teweeggebracht?
Jesse Frederik, Zo hadden we het niet bedoeld: de tragedie achter de toeslagenaffaire
2021
In de toeslagenaffaire werden tienduizenden families door de belastingdienst aangemerkt als fraudeurs, waardoor zij onterecht jaren aan ontvangen kinderopvangtoeslagen moesten terugbetalen. Onderzoeksjournalist Jesse Frederik schetst in Zo hadden we het niet bedoeld een ontluisterend beeld van relaties die op de klippen liepen, banen die verloren gingen en levens die werden verwoest. Tot op de dag van vandaag wachten veel ouders nog op compensatie en vooral antwoorden op hun vragen. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Het ontluisterende antwoord: vrijwel iedereen – ministers, Kamerleden, ambtenaren, journalisten – deed wat je van ze zou verwachten, en juist daardoor liep alles mis.
Ellen Pasman, Kafka in de rechtsstaat: de gevolgen van een leesfout: de toeslagenaffaire ontleed
2021
Met het aan het licht komen van de toeslagenaffaire bleek hoe groot en fundamenteel de crisis in de Nederlandse rechtsstaat echt was. Voor gedupeerden was de gang naar de rechter vaak zinloos en rechtsbescherming werd een illusie. De commissie-Donner stelde “institutionele vooringenomenheid” vast bij de belastingdienst, maar concludeerde tegelijk dat daar eigenlijk weinig tegen te doen was. De wijze waarop de overheid bleef vasthouden aan het eigen gelijk vormt een treurig dieptepunt in de recente geschiedenis van de Nederlandse rechtspleging. In Kafka in de rechtsstaat beschrijft Ellen Pasman hoe het bureaucratische apparaat volledig vastliep, maar onderzoekt ze ook hoe dit in de toekomst kan worden vermeden. Maar kan het vertrouwen nog wel worden hersteld?
Roel Bekker, Dat had niet zo gemoeten! Fouten en falen van de overheid onder het vergrootglas
2020
Roel Bekker onderzoekt geblunder bij de overheid op basis van een analyse van grote beleidsfouten tot concrete kostenoverschrijdingen. Ook put hij uit zijn eigen ervaringen als topambtenaar als hij schrijft over een groot aantal grote en kleine mislukkingen, die allemaal zijn te herleiden tot de bestaande bestuurscultuur, de bureaucratie en de verkokering binnen de overheid. Dat had niet zo gemoeten beschrijft een tiental van de meest gebruikte reacties, variërend van ‘hoezo, fout?’ tot deemoed en het aanbieden van excuses. Wat zijn de lessen die politici maar niet willen leren? En is er eigenlijke wel hoop voor verbetering?
Montesquieu Instituut, Lijdelijk toezien? Onafhankelijk toezicht in de democratische rechtsstaat
2021
Wat is het doel van onafhankelijk publiek toezicht en hoe is dit georganiseerd in Nederland? De bundel Lijdelijk toezien? van het Montesquieu Instituut gaat in op verschillende soorten toezichthouders met de bijbehorende bevoegdheden. Het thema wordt vanuit verschillende hoeken belicht door een blik te werpen op zowel onafhankelijk publiek toezicht van (rijks)inspecties als markttoezichthouders. Hierbij gaat speciale aandacht uit naar de Europese dimensie; van de nationale onafhankelijke toezichthouders en de parlementaire controle daarvan, tot de relatie tussen toezichthouders en hun sector. Maar hoe onafhankelijk is dit toezicht, of hoe onafhankelijk zou dit moeten zijn? En voldoet publiek toezicht nog steeds aan de politiek-bestuurlijke realiteit van nu?
Wim Voermans, Het land moet bestuurd worden: Machiavelli in de polder
2021
In Het land moet bestuurd worden gaat Wim Voermans op zoek naar verklaringen voor de grootse systeemveranderingen die de afgelopen decennia zijn doorgevoerd. De arbeidsmarkt, de woningmarkt, de energiemarkt, het bankenstelsel, het pensioenstelsel, het zorgstelsel, om er maar een paar te noemen, gingen allemaal op de schop. Besturen werd gedurende deze periode invloedrijker dan ooit en bestuurders overvleugelen inmiddels de volksvertegenwoordigers als belangrijkste spelers aan het Binnenhof. Bovendien onttrekken bestuurders zich steeds meer aan de greep van regels en instanties die hen zouden moeten controleren en die tegenwicht en tegenmacht zouden moeten bieden, zoals gebeurde in de toeslagenaffaire. Een tendens die nog verder werd versterkt door de coronacrisis. Hoe ontwikkelt deze bestuurscultuur zich verder?
Herman Tjeenk Willink, Kan de overheid crises aan? Waarom het belangrijk is om groter te denken en kleiner te doen
2021
De wijze waarop de overheid functioneert, heeft de afgelopen decennia de democratische rechtsorde flink uitgehold. Bij Herman Tjeenk Willink rijst steeds vaker de angstige vraag: hoe stevig zijn onze instituties als het er echt om gaat spannen? Hoe 'Heldhaftig, Vastberaden en Barmhartig' zijn burgers als medeburgers buiten de maatschappelijke orde worden verklaard? Wat blijft er van de democratische rechtsstaat over als feiten en waarden het afleggen tegen beelden en sentimenten? Nu de besluitvorming meer dan ooit onder een vergrootglas is komen te liggen, worden de zwakke plekken in het functioneren van de overheid scherp zichtbaar. In Kan de overheid crises aan gaat de voormalig informateur op zoek naar antwoorden. De conclusie: kiezers moeten anders over de overheid gaan denken en politici moeten hun functie anders invullen. Kunnen een geslaagde kabinetsformatie en een nieuw kabinet daaraan bijdragen?
Pieter Omtzigt, Een nieuw sociaal contract
2021
Pieter Omtzigt betoogt dat Nederland grote problemen ervaart met macht en tegenmacht. Volgens Omtzigt functioneren de mechanismen die de rechtsstaat moeten waarborgen niet goed meer, zoals uit de toeslagenaffaire is gebleken. Het hele weefsel van de rechtsstaat moet worden onderzocht en gerepareerd. Omtzigt pleit vanuit zijn eigen ervaringen in de politiek voor een nieuw sociaal contract, dat zou moeten leiden tot hernieuwd vertrouwen tussen overheid en burger. Daarvoor moeten de systemen van checks-and-balances worden hernieuwd, maar is ook een mentaliteitsomslag bij burger én overheid vereist. Een nieuw sociaal contract doet een aantal voorstellen om de rechtstaatgedachte weer in ere te herstellen.
Neem contact op met uw vakreferent
Mist u een boek in deze lijst of wilt u de UBL vragen een boek over de staat van de Nederlandse rechtsstaat te verwerven? Neem dan contact op met onze vakreferenten.