700-jarige sterfdag Dante Alighieri: de Leidse Dante-collectie
Deze maand is het precies 700 jaar geleden dat een van de bekendste Italiaanse schrijvers, Dante Alighieri, overleed. 2021 is dus een Dante-jaar. Dante stierf op 14 september als Florentijnse balling in Ravenna. Hij werd vooral bekend door zijn Divina Commedia, het lange verhalende gedicht over zijn reis door de hel, via de louteringsberg naar de hemel. De Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) heeft een rijke collectie boeken van en over Dante. Wij selecteerden enkele mooie voorbeelden uit de collectie.
Leidse Dante-collectie
Veel van de boeken en andere documenten in de Dante-collectie komen uit twee belangrijke schenkingen: de collectie Tilly van de Sande-Swart en de collectie Teunis Swanenburg die respectievelijk in 2010 en 2014 werden verworven. De collectie Swanenburg is volgens de collectiebeschrijving een ‘kleine maar exquise verzameling van fraai vormgegeven edities van het werk van Dante Alighieri’.
Veel van de boeken uit de Dante-collectie zijn uitleenbaar en aan te vragen via de Catalogus. Enkele kostbare boeken, manuscripten en andere documenten kunnen alleen ingezien worden in de Leeszaal Bijzonder Collecties.
Codex Altonensis (facsimile)
Deze facsimile van de Codex Altonensis werd in 1965 gepubliceerd naar aanleiding van Dante’s 700ste geboortejaar. De codex zelf bevindt zich in de bibliotheek van het Christianeum in Altona, een district van de Duitse stad Hamburg. Het is een veertiende-eeuws handschrift van de Divina Commedia. In de bijbehorende studies van Haup, Scheel en Degenhart wordt de herkomst van het handschrift bestudeerd, zowel aan de hand van de tekst als de illustraties. De illustraties tonen volgens Degenhart invloed van de veertiende-eeuwse Bolognese School (Vitale da Bologna, Niccolò da Bologna en diens neef Jacopo di Paolo)
Engelse vertaling van Dorothy Sayers
Sayers (1893-1957) de schrijfster van de bekende verhalen over de detective Peter Wimsey, vertaalde op het einde van haar leven de Divina Commedia. Zij beschreef haar eerste kennismaking met Dante als volgt:
‘However foolish it may sound, the plain fact is that I bolted my meals, neglected my sleep, work and correspondence, drove my friends crazy […] until I had panted my way through the Three Realms of the Dead from top to bottom and from bottom to top;’
[Hoe vreemd het ook moge klinken, het is de simpele waarheid dat ik mijn maaltijden opschrokte, mijn slaap, werk en correspondentie verwaarloosde en mijn vrienden gek maakte […] tot ik me hijgend een weg had gebaand door de Drie Rijken der Doden, van boven naar beneden en van beneden naar boven.]
Dit kleine boekje bevat alleen de eerste drie canti van de Hel. Sayers’ vertaling was nog niet voltooid toen zij stierf. De laatste dertien canti werden na haar dood vertaald door Barbara Reynolds. Dat moet een enorme uitdaging geweest zijn: Reynolds moest niet alleen recht doen aan de poëzie van Dante, maar ook in lijn blijven met de vertaalstijl van Sayers.
Divina Commedia door Salvador Dalí
De bekende Spaanse surrealist Salvador Dalí (1904 - 1989) ontving aan het begin van de jaren 1950 een opdracht van de Italiaanse regering om de Divina Commedia te illustreren. Hij maakte 100 tekeningen, voor elk canto één, op basis waarvan gekleurde houtsnedes vervaardigd werden. Dat deze opdracht aan een Spanjaard werd gegeven leidde in Italië tot een rel. De opdracht werd ingetrokken, maar Dalí voltooide het werk op eigen kracht.
illuminations of Dante’s Divine Comedy by Giovanni di Paolo
Giovanni di Paolo (1399-1482) was een schilder en miniaturist uit Siena. Hij maakte de Dante illustraties die in dit boek te vinden zijn in de periode 1438-1444 voor de koning van Napels. De originele afbeeldingen bevinden zich in het British Museum (‘The Yates Thompson Dante’), 61 illustraties in totaal. Di Paolo illustreerde alleen de Hemel; Hel en Louteringsberg zijn van andere, onbekende meesters.
Origineel manuscript van vertaling van Frederica Bremer
In 1941 verscheen een vertaling van de Divina Commedia van de hand van Frederica Bremer, ‘met inleidende verklaringen naar aantekeningen van Wilhelmina Kuenen’. Kuenen (1868-1938) was een voor Bremer zeer inspirerende docent geweest, wat Bremer ertoe aanzette Kuenen's aantekeningen postuum te verwerken in de toelichtingen bij de Italiaanse tekst en de vertaling. Bremers vertaling werd gedrukt in de Tweede Wereldoorlog. Daarvan is een echo te horen in de inleiding. Zij zegt dat ‘voor ons, zoekende menschen van een ontredderden, zoekenden tijd, Dante’s waardebepalingen, Dante’s overtuigingen, Dante’s geloof tot een vaste leiding, tot een diepe vertroosting kunnen worden’.
Van de Sande Fellowships
Tilly van de Sande-Swart en haar echtgenoot Jaap van de Sande lieten behalve hun boekencollecties ook fondsen na. Door deze schenkingen kunnen onderzoekers met een Van de Sande Fellowship voor onderzoek naar de geschiedenis van de farmacie, botanie of geneeskunde en naar Italiaanse taal en cultuur – bij voorkeur natuurlijk naar Dante – betaald naar Leiden komen. Er is een senior fellowship, voor een verblijf van maximaal drie maanden, en een junior fellowship voor maximaal twee maanden. Kijk voor meer informatie over de Van de Sande-fellowships in de rechterkolom.