Populisme: democratie onder druk – een leeslijst
Tijdens de bestorming van het Capitool in de Verenigde Staten in januari 2021, verstoorden demonstranten het democratische proces in naam van ‘echte democratie’. Zowel verkozen volksvertegenwoordigers als de Capitool-bestormers zeiden te handelen in naam van ‘het volk’. Het incident illustreerde het ontwrichtende potentieel van populistische politiek en conflicterende claims op democratische legitimiteit in de Verenigde Staten.
De VS zijn echter niet de enige staat die te kampen heeft met botsingen tussen populisme en democratie. Gelijkvormige conflicten spelen een belangrijke rol in het conflict tussen landen als Hongarije of Polen en de Europese Unie en spelen een rol in verschillende Zuid-Amerikaanse landen.
De relatie tussen populisme en democratie is omstreden, zowel in politieke als academische kringen. Aan de ene kant kan populisme geïnterpreteerd worden als typisch democratisch, aangezien het mensen mobiliseert die anders niet betrokken zouden zijn bij het democratisch proces. Aan de andere kant hebben populistische leiders – wanneer zij de macht eenmaal hebben - vaak weinig eerbied voor het democratisch proces. De relatie is complex en leidt tot veel onderzoek en debat.
Als reactie op ontwikkelingen in de VS, het conflict tussen de EU en Polen/Hongarije en gebeurtenissen in Zuid-Amerika, hebben we deze leeslijst samengesteld, met zes verhelderende en provocatieve publicaties uit de collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL).
De UBL bezit een substantiële en diverse collectie op het gebied van de geschiedenis en politiek van populisme. Deze leeslijst is dus slechts een incomplete selectie uit de honderden boeken uit de collecties van de UBL over dit onderwerp. Alle onderstaande boeken zijn te lenen door de link onder de titel van het boek te volgen, of door te zoeken in onze catalogus.
Margaret Canovan, Populism.
1981
Margaret Canovan was een van de meest prominente auteurs op het gebied van de relatie tussen populisme en democratie. Haar boek Populism is een klassieker in de politicologie. Het toont de historische oorsprong van de term populisme, maar wijst de lezer ook op de ongrijpbaarheid van het concept – een waarschuwing voor onderzoekers die de term lichtzinnig zouden kunnen gebruiken. Canovan verdedigt de stelling dat populisme een essentieel deel is van democratie en dat het fenomeen meer aandacht verdient van onderzoekers in de context van het academisch discours van de jaren 1980.
Cas Mudde en Cristóbal Rovira Kaltwasser (eds.), Populism in Europe and the Americas: Threat Or Corrective for Democracy?
2012
Deze verzameling essays analyseert de acties van populistische partijen en regeringen in Europa en Noord- en Zuid-Amerika, om inzicht te krijgen in hoe populisme en democratie zich tot elkaar verhouden. Volgens de samenstellers is populisme niet inherent antidemocratisch, maar kan het uitgelegd worden als protest tegen de liberale visie op democratie. Vervolgens vragen de schrijvers zich af onder welke omstandigheden populisme bevorderlijk of schadelijk is voor democratie. Geprezen om hun genuanceerde aanpak, poneren de samenstellers van de bundel ten slotte een ‘smalle definitie’ van populisme, nuttig voor studenten die het concept in hun eigen werk willen gebruiken.
Jan-Werner Müller, What is Populism?
2016
In een kort en leesbaar geschreven boek biedt Müller een zeer kritische analyse van populisme en populistische politiek. Aan de hand van voorbeelden van over de hele wereld beargumenteert hij dat populisme de neigt naar de stichting van autoritaire staten, die eenieder die niet tot ‘het volk’ gerekend kan worden uitsluit. Müller, echter, biedt niet alleen scherpe analyse, maar ook strategieën die door liberale democraten kunnen worden ingezet om democratische waarden te verdedigen en om populisme te bestrijden.
Chantal Mouffe, The Return of the Political.
1993
Chantal Mouffe is een van de meest invloedrijke hedendaagse experts op het gebied van populisme. Alhoewel haar werk theoretisch van aard is, is het zeer leesbaar geschreven. Mouffe verdedigt dat liberale democratie slechts een overeengekomen kader is, waarin politieke groeperingen concurreren voor macht door middel van rationele argumentatie. Het klassieke ideaal van deliberatieve democratie gaat echter vaak voorbij aan de emotionele kant van politiek, of het feit dat democratie in de kern geen debat, maar een machtsstrijd is. Dit creëert, volgens haar, een vacuüm dat vaak wordt gebruikt door populisten.
Theda Skocpol en Vanessa Williamson, The Tea Party and the Remaking of Republican Conservatism.
2016
Voor Trump was er de Tea Party. In dit klassieke onderzoek bieden Theda Skocpol en Vanessa Williamson een vroege blik op de krachten die de Republikeinse partij en de conservatieve beweging in de VS hervormden. Op basis van interviews met Tea Party activisten en bezoeken aan Tea Party bijeenkomsten tonen Skocpol en Williamson aan hoe grassroots populistische energie werd gekanaliseerd en werd ingezet voor het behalen van reeds lang bestaande conservatieve doelen, zoals de ontmanteling van de ‘wellfare state’, hetzelfde systeem waar vele grassroots activisten juist van profiteerden.
Michael Kazin, The Populist Persuasion.
2017
In dit boek analyseert Kazin de lange geschiedenis van populisme in de Verenigde Staten. Hij pleit dat de kracht van populisme ligt in haar aanpasbare natuur, aangezien aanhangers van iedere politieke stroming populistische strategieën – de ‘elite’ beschuldigen van het verraden van ‘het volk’ - hebben ingezet. In een fascinerende reconstructie toont Kazin hoe populisme in de Verenigde Staten van oorsprong een links verschijnsel was, maar hoe het later werd geadopteerd door rechtse politici, hoe het verwerd tot de norm en hoe het tot een krachtig politiek fenomeen uitgroeide dat slechts door weinigen in bedwang kan worden gehouden.
Neem contact met ons op
Mist u een boek in deze lijst of wilt u de UBL vragen een boek over populisme of democratie te verwerven? Neem dan contact op met onze vakreferenten.