Opening online tentoonstelling Keuzes in oorlogstijd
Op 30 oktober opent de online tentoonstelling Keuzes in oorlogstijd. In de Tweede Wereldoorlog kwamen studenten en hoogleraren voor moeilijke keuzes te staan: het al dan niet tekenen van de loyaliteitsverklaring, meewerken met de bezetter of in het verzet gaan, of noodgedwongen onderduiken. Aan de hand van stukken uit de Leidse collecties worden hun keuzes en dilemma’s in oorlogstijd belicht. De opening van de tentoonstelling is om 15.00 uur online via de UBL-website te volgen.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofProgramma
Tijdens de opening van Keuzes in oorlogstijd wordt de online tentoonstelling door verschillende experts ingeleid, maar is er ook tijd voor reflectie en een persoonlijk verhaal.
Yra van Dijk, hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde, interviewt schrijver Stefan Hertmans over zijn recent verschenen roman De opgang waarin hij een Vlaamse SS’er volgt, die bijdroeg aan de onderdrukking en vervolging van zijn landgenoten, en met zijn politieke keuzes zijn familieleven onder hoogspanning zette, bijvoorbeeld omdat zijn pacifistische echtgenote zich niet in de keuzes van haar man kon vinden.
De makers van de tentoonstelling, studenten Ilse La Brijn en Márton Biró, vertellen het verhaal achter enkele stukken uit de tentoonstelling.
Afsluitend gaat Nathalie Haak in gesprek met vakreferent Tommy van Avermaete over haar onderzoek naar het boek Van den vos Reynaerde. Dit boek, gepubliceerd in 1941, werd geschreven door de Vlaams-Nederlandse collaborateur Robert van Genechten, procureur-generaal in Den Haag, waarvoor hij zich had gebaseerd op de middeleeuwse fabel. Het boek werd bewerkt tot een tekenfilm maar deze werd nooit uitgebracht. Een fragment uit de film zal tijdens de opening te zien zijn.
Keuzes
Conflicten tussen morele en praktische overwegingen waren aan de orde van de dag voor Nederlanders in de Tweede Wereldoorlog. Daar waar historici direct na de oorlog nog duidelijk schreven in termen van ‘goed’ of ‘fout’ is er inmiddels meer ruimte voor de grijstinten in de persoonlijke verhalen van betrokkenen. De tentoonstelling Keuzes in oorlogstijd zoekt aansluiting bij ontwikkelingen in het denken over de oorlog door dit beeld van de Tweede Wereldoorlog met persoonlijke verhalen van context, nuance en gelaagdheid te voorzien. Door het lot van het individu centraal te stellen wordt de complexiteit van hun keuzes geïllustreerd. Vaak blijken de dilemma’s een stuk ingewikkelder te zijn dan ze op het eerste gezicht lijken.
‘Och ja, ik zal het maar tekenen. (…) Ik wens hier niet de dupe van te worden, dit stelletje is het me niet waard dat ik er mijn studie voor opgeef. Ik weet het wel, het is misschien niet nobel, maar och, het zou een beetje de-martelaar-spelen worden.’
Dit schrijft een 22-jarige student in zijn dagboek als hij door de Duitse bezetter voor de keuze wordt gesteld om de loyaliteitsverklaring te tekenen. Het ondertekenen van die verklaring was noodzakelijk om tijdens de Duitse bezetting door te kunnen studeren. Het was één van de vele moeilijke keuzes in oorlogstijd, waarbij morele en praktische overwegingen met elkaar in conflict raakten.
-
Verzetskrant De Geus en een foto van de studentenredactie. -
Kinderen en Canadezen! Kleurboek, een propagandaboekje van de geallieerden. -
Kinderen op transport naar een kamp. Prentbriefkaart. -
Uitnodiging voor de 3-oktoberviering in Sint-Michielsgestel in 1942 (particuliere collectie). -
Karikatuur in het boekje Moffenspiegel (1944), een verzameling anti-Duitse spotprenten.
Tentoonstelling
Aan de hand van persoonlijke stukken uit de Leidse Bijzondere Collecties kunnen bezoekers zich verplaatsen in de keuzes en dilemma’s van mensen in oorlogstijd. Waarom kozen sommige studenten ervoor om in het verzet te gaan, en anderen om te collaboreren met de bezetter? En kun je altijd spreken van een keuze? Bijvoorbeeld wanneer je gedeporteerd wordt naar een kamp en vervolgens moet ‘kiezen’ of je je kinderen meeneemt of bij onbekenden laat onderduiken. Dat laatste overkwam de Leidse hoogleraar en latere rector magnificus Sem Dresden. Sommige mensen hadden geen keuzes, zoals de miljoenen slachtoffers van deportaties door de nazi’s naar de vernietigingskampen. Aan de hand van kampgetuigenissen wordt aandacht besteed aan hun lot. In de tentoonstelling zijn naast origineel beeldmateriaal verschillende video’s te zien, waaronder straatinterviews en mini-documentaires.