Grote collectie liedbladen en liedboekjes naar Leidse Universiteitsbibliotheek
De Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) heeft een grote collectie Nederlandse liedjes als schenking ontvangen. De collectie van ruim 4000 liedbladen, liedboekjes en gelegenheidsgedichten uit met name de negentiende en twintigste eeuw werd gevormd door de Haagse verzamelaar Jos Swiers. De collectie geeft een goed beeld van het zingen in Nederland door de eeuwen heen.
Liedbladen, liedboekjes en muziekbladen
Vanaf de zestiende eeuw verschenen liedjes op losse gedrukte blaadjes. Vaak werden op één vel meerdere liedjes gedrukt, die dan later werden losgeknipt. Straatzangers zongen de ‘straatliedjes’ en verkochten de blaadjes om in hun onderhoud te voorzien. De traditie van de liedbladen werd eeuwenlang voortgezet en pas in de loop van de twintigste eeuw verdween ook de straatzanger uit het straatbeeld. In de achttiende en negentiende eeuw verschenen vele honderden goedkoop gedrukte boekjes en bundeltjes met liedjes. Rond 1900 verschenen naar Amerikaans voorbeeld de eenmaal gevouwen muziekbladen, met de tekst én de muziek van de amusementsliedjes.
Een Psalm der Stadt Embden
Een bijzonder stuk uit de collectie Swiers is een exemplaar van het liedblaadje van Een Psalm der Stadt Embden voor te singhen / Ende gaet op de wijse van den Cxl. Psalm. Het lied werd anoniem uitgegeven tussen 1600 en 1603, mogelijk door de Groningse drukker Gerard Ketel. Op de bekende melodie van Psalm 140 (Tien Geboden) schreef de onbekende auteur een aanklacht tegen het bewind van graaf Enno III van Oost-Friesland (1563-1625) in het Noord-Duitse Emden, waar veel Nederlandse protestanten hun toevlucht hadden gezocht tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Er is geen enkel ander exemplaar van dit lied bekend.
Het zwaartepunt van de collectie ligt bij de negentiende- en twintigste-eeuwse liedblaadjes, soms mooi gedrukt voor een bijzondere gelegenheid. Zoals bijvoorbeeld het geheel cirkelvormig gedrukte Draaiend feestlied, uitgegeven door de Gebr. Poot Oppert te Rotterdam. Dergelijke ‘draailiederen’, die tijdens het zingen gedraaid moesten worden, werden vaak gezongen op bruiloften en andere feesten. Ook het Pantoffel-lied ter eere van Bruid en Bruidegom is een bruiloftslied, gedrukt in de vorm van twee sierlijke pantoffels.
-
Pantoffel-lied ter eere van Bruid en Bruidegom op de wijze van Madame Angot [Zonder plaats of uitgever, 19e eeuw] -
Een Psalm der Stadt Embden voor te singhen/Ende gaet op de wijse vanden Cxl. Psalm [Groningen, Gerard Ketel 1600-1603]. -
Zamenspraak, Gemaakt op het raad vraagen van een Patriot aan een Prinsman, Wegens de benauwdheid die op hem lag, toen Graaf Salm haar verleit, in de nagt van den 16 september 1787. Amsterdam, S. en W. Koene, [1787]. -
Draaiend feestlied voor Bruid en Bruidegom. Rotterdam, Gebr. Poot Oppert, [1890-1900]. Wijze: Henri’s Drinklied.
Onderzoek en onderwijs
De UBL wil in samenwerking met het Meertens Instituut in Amsterdam, het onderzoeksinstituut dat zich bezighoudt met de bestudering en documentatie van Nederlandse taal en cultuur, een project opzetten voor de catalogisering en digitalisering van de collectie Swiers. De collectie komt daarmee beschikbaar voor onderwijs en onderzoek én voor nieuwe muzikale uitvoeringen van de liederen.
Louis Peter Grijp Fonds
Tegelijk met de schenking van de collectie aan de Universiteit Leiden heeft Jos Swiers een fonds-op-naam ingesteld bij Het Concertgebouw Fonds in Amsterdam. Het nieuwe fonds is bedoeld om de uitvoering van het Nederlandse lied in het Concertgebouw te stimuleren en is vernoemd naar de pionier van het onderzoek naar de geschiedenis van het Nederlandse lied, Louis Peter Grijp (1954-2016). Grijp bracht met het ensemble Camerata Trajectina honderden historische liederen te gehore.