Open access: ‘Je merkt dat het werkt’
De Nederlandse universiteiten voeren een gezamenlijke campagne voor open access: gratis toegang tot wetenschappelijke publicaties. Veel Leidse onderzoekers zijn voorstander en pleiten voor goede afspraken, want de financiering verschuift dikwijls van de lezer naar de auteur.
Wereldwijde respons op onderzoek
Het is al jaren de gouden afspraak binnen de Leidse onderzoeksgroep van econoom Koen Caminada: alle artikelen worden open access gepubliceerd. ‘Als een uitgever dat niet wil, kiezen we een andere. Ons doel is een zo groot mogelijk publiek; het onderzoek is immers bekostigd door de samenleving. Als je onderzoek plaatst achter dure betaalmuren, word je minder snel gelezen en ook minder geciteerd.’ De hoogleraar Fiscale economie merkt dat het werkt: ‘Wij krijgen uit de hele wereld veel reacties op onze publicaties, bijvoorbeeld ook uit China. Ik weet zeker dat dat niet geval zou zijn als onze artikelen achter betaalmuren zitten.’
Breed publiek
Ook Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie, vindt dat wetenschappelijk publicaties voor iedereen ter beschikking moeten komen, ook voor het brede publiek. ‘TV-programma’s over wetenschap zijn enorm populair. Geïnteresseerden moeten de bronnen van de kennis ook kunnen raadplegen. Ik zou het toejuichen als mensen zelf de feiten kunnen nalezen.’
Financiële lasten verschuiven
Beide onderzoekers constateren wel obstakels. Bij open access verschuiven de financiële lasten: het zijn niet de lezers maar dikwijls de auteurs die betalen voor hun artikelen (zie kader). Daarom kiest menig auteur nog voor een besloten artikel, ook omdat in deze constructie de auteur soms betaald krijgt, merkt Caminada op. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat bij open access het tegenovergestelde gebeurt: dat individuele auteurs voor de publicatiekosten opdraaien, benadrukt Evers. De eigen onderzoeksgroep of universiteit zal de open access-artikelen moeten financieren en daar zijn goede afspraken voor nodig.
Promovendi
Twee Leidse promovendi, Gareth O’Neill (Geesteswetenschappen) en Charlotte de Roon (Governance and Global Affairs) zijn actief in de open access-campagne van de samenwerkende universiteiten. O’Neill constateert dat veel promovendi niet weten dat je ook op andere manieren dan in tijdschriften open access kunt publiceren. Bijvoorbeeld door het openstellen van resultaten in repositories. De Roon stelt dat de Graduate Schools de promovendi hierbij kunnen ondersteunen. Ook roept ze hoogleraren op hun promovendi te stimuleren om open access te publiceren.
Versnelling
Caminada en Evers hopen ook dat nog meer collega-hoogleraren zich gaan inspannen. Evers wijst op de rol van de politiek. ‘Staatssecretaris Dekker is groot voorstander van open access. Het is belangrijk dat we dit centraal gaan regelen, dan treedt er vanzelf een versnelling op.’ Caminada geeft tot slot een tip: ‘Ik heb een trucje geleerd van een hoogleraar auteursrecht. Het Word-document dat je inlevert bij de uitgever, dat nog niet peer reviewed is, mag je wel openbaren en bijvoorbeeld ook op je eigen site zetten. Zo kun je het ook voor iedereen toegankelijk maken.’
De Nederlandse universiteiten hebben een ambitieus doel: in 2020 moeten alle publicaties open access beschikbaar zijn. Ook het kabinet is groot voorstander. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen de zogenaamde ‘gouden route’ en de ‘groene route’. Bij de gouden route betaalt de auteur de uitgeverij en zorgt deze voor een gratis online publicatie. Bij de ‘groene route’ is er nog wel sprake van een betaald abonnement, maar komt er daarnaast een gratis online versie in een digitaal archief.