Nieuw inzicht in islamitische boekbindtechnieken
De constructies van islamitische handschriften zijn van hoogwaardiger kwaliteit dan tot nu toe altijd werd aangenomen. Dit ontdekte restaurator Karin Scheper. Zij betoogt dat de beeldvorming over de islamitische handschriftcultuur moet worden bijgesteld. Promotie op 10 december.
Begrip noodzakelijk voor conservering
De techniek van het islamitische boekbinden wordt in de bestaande vakliteratuur over het algemeen gezien als inferieur aan de westerse methoden. Zo wordt aangenomen dat islamitische boeken zogenaamde ‘bandzetters’ zijn. De banden zijn dan apart van de boekblokken vervaardigd en worden pas in het laatste stadium met lijm aangebracht. Een bindwijze die wordt geassocieerd met grootschalige productie en slechte kwaliteit. Karin Scheper, restaurator van Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL), stelde vast dat dit beeld helemaal niet klopt. Islamitische binders waren juist vaklieden die verschillende technieken adequaat toepasten. Voor specialisten die betrokken zijn bij de conservering van islamitische handschriftcollecties is deze kennis van groot belang, want het nieuwe inzicht verandert de conserveringsbenadering aanzienlijk.
Materiële kenmerken als informatiebron
De misvatting heeft ervoor gezorgd dat islamitische handschriften vaak op een westerse manier, en dus verkeerd zijn gerestaureerd. Daardoor is veel informatie vernietigd over hoe de boeken oorspronkelijk zijn gemaakt. Scheper hoopt met haar proefschrift nieuwe inzichten te geven, waardoor restauratoren islamitische handschriften met behoud van hun materiële kenmerken kunnen herstellen. Dat is belangrijk omdat verschillende bindtechnieken en materialen, die vaak regiogebonden zijn, informatie geven over de herkomst van een handschrift.
Zwakte van constructie is misvatting
Volgens Scheper is de westerse perceptie mede ontstaan door een toonaangevende publicatie uit de vorige eeuw. ‘Latere 
restauratoren concludeerden daaruit dat de constructies zwak waren en beter veranderd konden worden. Er werd soms met een zeker dedain naar gekeken; de boekbanden werden vooral bewonderd vanwege de decoratietechnieken. Dat er ook bijzondere constructies waren gebruikt zag men niet, onder andere doordat het zo vaardig en onopvallend was gedaan. Mijn boodschap is dan ook: De constructies zijn prima en die moeten we vooral behouden.’
Bevestigd door historische bronnen
Oude boekbinderstraktaten onderschrijven Schepers onderzoek. ‘Vijf teksten, de oudste uit de 11e en 12e eeuw, bevatten details waar sindsdien overheen gelezen is,’ vertelt de promovenda. ‘Zo valt daaruit al op te maken dat islamitische boeken geen bandzetters zijn. De historische bronnen bevestigen dus mijn resultaten.’
Unieke collectie
Het proefschrift van Scheper is wereldwijd het eerste boek dat gedetailleerd de technieken beschrijft waarmee islamitische boekbinders handschriften bonden. Zij kon het onderzoek doen doordat de UBL een unieke collectie heeft van circa 6000 handschriften in Arabisch schrift uit alle regio’s van de islamitische wereld.
Gestimuleerd door de restauratiepraktijk
Schepers onderzoek werd uit nood geboren. Als restaurator van de UBL is het haar taak om voor de collecties te zorgen, waaronder de grote verzameling aan islamitische handschriften. Scheper: ‘Er was zo weinig bekend over hoe de islamitische handschriften zijn gemaakt, dat ik er niet goed mee uit de voeten kon. Ik kon eigenlijk alleen met kennis van westerse boeken en restauratietechnieken beslissingen nemen. Dit bleek een probleem te zijn waar ook collega-restauratoren in het buitenland mee kampten.’
(2 december 2014 - Coen van Beelen)
Promotie
Promotie C.H. Scheper 10 december – The Islamic Bookbinding Tradition
Zie ook
Oudste Leidse Koranfragmenten ruim een eeuw ouder dan gedacht
Studeren in Leiden
Bachelor
Midden-Oostenstudies
Master