Oudste Koranfragmenten in Leiden
Universitaire Bibliotheken Leiden bewaart in de oosterse collecties enkele zeer oude Koranfragmenten. Dankzij een analyse met de C14-methode blijkt nu dat de alleroudste fragmenten stammen uit de tweede helft van de zevende eeuw, ongeveer 30 tot 70 jaar na de dood van de Profeet Mohammed.
Een van de oudste Koranfragmenten van de Universiteit Leiden, uit de 2e helft van de zevende eeuw AD (Or. 14.545b)
De Koranfragmenten op perkament en papyrus bevatten zelf geen datering. Het papyrusfragment was voorzichtig geschat tussen ca. 770
en 830 AD. Aan een leeftijdsschatting van de perkamenten fragmenten
had nog niemand zich gewaagd. Op basis van het langgerekte, schuinhangende Arabische schrift dat Hidjazi genoemd wordt, wisten we wel dat de Leidse fragmenten oud moesten zijn. Maar we wisten niet precies hoe oud.
In 2011 begonnen de Deutsche Forschungsgemeinschaft en de Franse Agence nationale de recherche met het internationaleCoranica project om onderzoek te doen naar de vroege tekstgeschiedenis van de Koran. Het project wordt gecoördineerd door de Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften.
Niet alleen de tekst wordt onderzocht, maar ook de fysieke fragmenten. Deze organische materialen kunnen vrij precies gedateerd worden met de C14-methode. Deze methode meet het gehalte aan koolstof-14 isotopen in het materiaal. Dat onderzoek kan alleen in specialistische laboratoria worden uitgevoerd en is relatief kostbaar. Ons antwoord was dan ook “ja” toen Leiden gevraagd werd om deel te nemen aan het Coranica project en om een aantal van onze Koranfragmenten te laten analyseren.
Analyse
Testresultaat voor de C14-datering van het Leidse Koranfragment Or. 14.545b (copyright Coranica project)
Voor de materiaalanalyse was een kleine hoeveelheid origineel materiaal nodig. Vorig jaar september 2013 kwam de Berlijnse wetenschapper Tobias J. Jocham naar Leiden om monsters te nemen in het in het restauratieatelier van de Universitaire Bibliotheken. Van de fragmenten
werden stukjes van ongeveer 20 milligram verwijderd uit de marge, maar pas nadat de stukken eerst zorgvuldig waren gefotografeerd. De monsters werden overgebracht naar het laboratorium van de
Technische Hochschule in Zürich (ETH).
Inmiddels hebben we de testresultaten binnengekregen. Het papyrusfragment is gedateerd tussen 650 en 715 AD, meer dan een eeuw eerder dan we dachten. Het oudste fragment op perkament is waarschijnlijk gemaakt tussen 650 en 700. Dit onderzoek bevestigt de ouderdom en ook het belang van deze teksten: het oudste fragment werd gemaakt binnen ongeveer 30 tot 70 jaar na de dood van de Profeet Mohammed.
Ethisch dilemma
Restaurator Karin Scheper werkt aan een Koranfragment op perkament
Vanuit wetenschappelijk oogpunt is dit belangrijk nieuws. Toch hebben we ook een ethische afweging moeten maken. De Koranfragmenten zijn niet alleen het voorwerp van wetenschappelijk onderzoek, maar ook heilige teksten uit de vroege islam. Als hoeder van dit religieuze erfgoed moet de Universiteit Leiden voorzichtig en respectvol met het materiaal omgaan.
In dit geval vonden we dat het opofferen van 20mg onbeschreven materiaal opwoog tegen het vergroten van onze kennis van de Koran,
iets wat niet alleen van belang is voor onderzoekers, maar ook voor gelovige
moslims. Tegelijkertijd hebben we besloten om extra aandacht te
schenken aan de fysieke conditie van het perkament. In het restauratieatelier van de Universitaire Bibliotheken Leiden is het oude perkament gestabiliseerd en de fragiele randen zijn versterkt met nieuw perkament.
Tentoonstelling
Eén van de perkamenten fragmenten zal dit najaar te zien zijn in Antwerpen, in de tentoonstelling “Heilige Boeken – Heilige Plaatsen. Jodendom, Christendom, Islam”, in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Daar zal de recent verworven kennis over de ouderdom van het stuk ook genoemd worden.
Koranonderzoek in Leiden
Een Koranfragment op papyrus (Or. 8264)
De Leidse hoogleraar Arabische Taal en Cultuur Prof.dr. Petra Sijpesteijn is een internationale expert op het gebied van de Arabische papyri.
De Franse handschriftendeskundige Prof. François Déroche (Ecole pratique des hautes études, Parijs), voormalig gasthoogleraar bij het Scaligerinstituut van de Universiteit Leiden, gaf onlangs een boek
uit over de allervroegste Korans, Qur’ans of the Umayyads: A First
Overview (2014), uitgegeven door Brill in
de reeks ‘Leiden Studies in Islam & Society’, onder redactie van de Leidse wetenschappers Léon
Buskens en Petra Sijpesteijn.