Vriendschap in poëzie - een leeslijst
Hoe zien wij vriendschap? En hoe hebben schrijvers door de eeuwen heen die onvoorwaardelijke vertrouwensband beschreven in gedichten en in literatuur? Het is Poëzieweek! En je raadt het al; het thema is dit jaar 'Vriendschap'. Voor deze leeslijst doken wij onze collecties in op zoek naar de vele manieren waarop vriendschap is beleefd, In verschillende tijden en over de grens. Van de vriendschap tussen figuren uit de klassieke oudheid en de strenge en zuivere vriendschap van Ida Gerhardt, tot Russisch drinkgelag en het afscheid van een vriend in het 8e-eeuwse China.
Deze titels zijn slechts een selectie van de vele dichtbundels en andere literatuur die de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) bezit die iets te maken hebben met vriendschap. Een boek uit de lijst lenen kan door de link onder de titel te volgen, maar zoek vooral zelf eens in onze Catalogus naar een dichter, bundel of genre poëzie. Er is zoveel moois te ontdekken!
Staat het mooiste gedicht over vriendschap er niet tussen? Stuur ons een suggestie via Twitter, Facebook of Instagram.
A. Bloom, Love and Friendship
1993
Love and Friendship is gebaseerd op de levens en overgeleverde werken van klassieke auteurs, met ideeën die onze perceptie van liefde en vriendschap hebben beïnvloed. Bloom zet in dit uitgebreide werk uiteen dat het idee van de klassieke god Eros, god van de liefde en het schoonheidsverlangen, de drijvende kracht achter aantrekking en binding, maar ook blinde passie, verloren is gegaan. Hij probeert de lang vergeten opvattingen hieromtrent te herstellen, bijvoorbeeld door middel van een terugkeer naar filosofie en literatuur. Hij wendt zich tot inzichten van Montaigne en Shakespeare over vriendschap en schrijft prachtige commentaren over Rousseau’s Emile en Plato’s Symposium. Bloom nodigt zijn lezers uit om, binnen de rol die ze hebben als geliefde of vriend, te streven naar iets groters dan henzelf, en om altijd het beste in anderen naar boven te halen, zoals het een goede vriend betaamd.
Horatius, Verzamelde gedichten (Vertaald door Piet Schrijvers)
2003
Vriendschap speelt een voorname rol in het werk van de Romeinse dichter Horatius (65-8 v.Chr.). In het bijzonder koesterde hij de vriendschap met zijn schutspatroon Maecenas, die hem zowel materieel als emotioneel ondersteunde. De nauwe band tussen beide mannen wordt door Horatius onder woorden gebracht in het bovenstaande fragment uit zijn Odes en Episodes; een beschrijving van zijn vurige wens om zijn boezemvriend in de dood te volgen.
Ironisch genoeg wist Horatius die belofte in te lossen, want volgens de biograaf Suetonius stierf hij in 8 v.Chr. slechts 59 dagen na zijn geliefde Amicus. Hun vriendschap floreerde in turbulente politieke tijden: de Burgeroorlogen die Romein tegenover Romein stelden, met als eindpunt de opkomst van de eerste keizer Augustus. Het was in deze jaren van strijd dat Horatius zijn vrienden herhaaldelijk opriep het geweld te stoppen en hun vriendschappen weer in vrede op te pakken. Aan het einde van het conflict, tijdens de beslissende zeeslag bij Actium (2 september 31 v. Chr.) tegen de troepen van het tragische liefdesduo Antonius en Cleopatra, verzuchtte hij tegen Maecenas:
‘Wanneer zal ik de weggeborgen feestwijn drinken, blij dat Octavianus Augustus won, samen met jou in jouw paleis?’ (Epoden 9).
Vriendschap stond binnen de Romeinse cultuur in hoge achting, net zoals in het moderne Westen de romantische, echtelijke relatie werd geprezen. Vrienden werden beschouwd als twee helften van dezelfde ziel (alter ego). Ondanks zijn status als financier was de genegenheid van Maecenas voor zijn vriend even oprecht als die van Horatius jegens hemzelf:
‘Als ik niet al méér aan je gehecht ben, Horatius, dan aan mijn eigen ingewanden, mag jij je makker mager als een lat zien worden.’
(Suetonius, Leven van Horatius; vert. Kox Kollum)
A. of Rievaulx, Spiritual Friendship (Editors: D. Roby & M.E. Laker)
2010
Aelred van Rievaulx was een 12e-eeuwse Engelse monnik. Hij werd opgevoed aan het hof van de Schotse koning David I en had goede kansen op een mooie wereldlijke carrière, maar koos voor het klooster en werd cisterciënzer monnik. Zijn klooster Rievaulx maakte deel uit van de monastieke hervormingsbeweging die in het Franse Cluny ontstaan was. In 1147 werd hij abt en uit die periode stamt het eerste deel van dit boek.
Voor De Amicitia liet Aelred zich inspireren door Cicero's dialoog over de vriendschap Laelius. Hij volgt Cicero op veel punten, maar past het betoog wel aan aan de eigen tijd en aan zijn kloosterlijke omgeving.
Cicero had zo'n hoge opvatting van vriendschap dat hij in de hele geschiedenis maar drie of vier paren échte vrienden erkende. Aelred legt de lat even hoog, maar stelt dat in zijn tijd die norm vaker gehaald wordt: vriendschap was volgens hem iets goddelijks, wat Christenen een voordeel gaf ten opzichte van heidenen als Achilleus en Patroclos of Orestes en Pylades. Het sterven voor de ander als hoogste bewijs van vriendschap komt ook bij Aelred voor. Als bewijs droeg hij uiteraard de bijbel aan:
'Christus zelf stelde een zeker doel voor de vriendschap: Niemand heeft een grotere liefde als hij die zijn leven geeft voor zijn vrienden.' (Johannes 15:13)
Maar op andere momenten laten klassieke en christelijke normen zich minder makkelijk rijmen. Dan komt Aelred tot voor ons verrassende conclusies: de vriendschap is bij hem hoger, veel zeldzamer en exclusiever dan de liefde. Het geloof leert hem immers om iedereen lief te hebben, tot zijn vijanden aan toe, maar de vriendschap is enkel gereserveerd voor gelijkgestemde zielen.
Ida Gerhardt, Kosmos: gedichten
1940
Met het woord ‘epicurisme’, afgeleid van de naam van de Atheense filosoof Epicurus (341 – 270 v.Chr), wordt meestal een genotszuchtige levenshouding aangeduid. Toch schetsen Epicurus’ overgeleverde brieven een heel ander ideaal, waarin vriendschap, gemoedsrust en soberheid de boventoon voeren. Het bovenstaande gedicht van Ida Gerhart weerspiegelt die strengheid en zuiverheid heel fraai. Gerhardt was naar verluid niet makkelijk in de omgang, maar onderhield een aantal intense vriendschappen, waarvan die met haar docent Leopold (die Epicurus vertaalde) van groot belang was voor haar dichterschap. Ook de in dit gedicht beschreven vriendschap-in-clubverband kende Gerhardt, bijvoorbeeld in de Christelijk-Socialistische ‘Arbeidersgemeenschap der Woodbrookers’, bij de soroptimisten en, in de korte tijd dat ze in Leiden studeerde, bij de Vereeniging van Vrouwelijke Studenten te Leiden (VVSL). Het distichon dat ze veel later schreef voor het pand van de VVSL op de Rapenburg 65 is daar nog altijd te zien. Het ademt dezelfde Epicuristische sfeer:
Hier was het: ons huis, onze staat.
En ons werk. Dat onvervaard verder gaat.
Denis Davydov, Гусарский пир of Huzarenfeest,
1804
Van een geheel andere orde, alles behalve verfijnd en verstild, zijn de vriendschappen die bezongen worden door de Russische huzaar en dichter Denis Davydov (1784-1839) die zich als partizaan grote roem vergaarde in de strijd tegen Napoleons Grande Armée. Zijn drinkliederen bezingen de soldatenvriendschappen vol drank, tabak en lawaai. Een goed voorbeeld is het bovenstaande Гусарский пир (‘Huzarenfeest’ in der vertaling van Kees Jiskoot,)
Dit fragment uit de film Эскадрон гусар летучих (Cohort van de vliegende huzaren, 1980) zingt Aleksandr Xočinskij een deel van dit gedicht. Een mooie manier voor zij die het Russisch niet machtig zijn om het gedicht in originele vorm te horen. Andrej Rostoskij, de acteur die de rol van Davydov speelt, playbackt.
Yu Li, Xianhao Yu, Li Taibai quan ji jiao zhu (第1版)
2015
De legendarische 8e-eeuwse Chinese dichter Li Bai reisde door heel China. Hij leefde naar schatting van 701 tot 762, ten tijde van de Tang dynastie. Na verschillende onsuccesvolle pogingen posities aan het Chinese hof te verwerven werd Li Bai in het jaar 756 dan toch aangesteld als hofdichter van Lin, de zestiende zoon van de toenmalige keizer. Maar deze positie bekleedde hij niet lang. De prins werd beschuldigd van hoogverraad en geëxecuteerd terwijl Li Bai gevangen werd gezet en later verbannen. Tijdens zijn tragische leven kwam Li Bai veel momenten van afscheid tegen, op reis, alleen of in gezelschap.
Zijn gedichten verraden een romantische en haast melancholische kijk op het leven. thema’s zijn eenzaamheid, het vergaan van de tijd, natuur, en natuurlijk vriendschap. Al deze thema’s zien we terug in zijn gedicht. We worden meegenomen naar een moment van afscheid, onderweg, in de natuur. Dit beeld verklaart wellicht ook het verhaal dat gaat over zijn dood. Hij zou, na net teveel wijn genuttigd te hebben, zijn verdronken in de rivier toen hij de reflectie van de maan probeerde te vangen.
Engelse vertaling: E. Pound, The translations of Ezra Pound, (1963).
Neem contact met ons op
Mist u een boek in deze lijst of wilt u de UBL vragen een boek of dichtbundel toe te voegen aan de collectie? Neem dan contact op met onze vakreferenten via Stel een Vraag.